Aylık Yazı Dizileri

Yük Taşımacılığı ve

Teslimatı

1.      Giriş

Dünya Ticaret Örgütü WTO ⁽¹⁾  ticarette serbestleşme tedbirlerini ele alarak uygulama alanını, hizmet ticaretini, deniz ticaretiyle genişletilmesini esas aldı. İki taraf arasında yapılan anlaşma ile malın alım ve satımının gerçekleşmesinde, taşımanın kolay ve ucuz olması nedeniyle denizyoluyla gerçekleşmektedir.

Denizcilik, uluslararası sınırlar ve bölgeler arasında yapılan mal ve hizmetlerin yerine ulaşmasında önemli rol oynar. Malların denizyoluyla piyasaya girişteki sınırların belirlenmesi de önem kazanır. Uluslararası ticaret, uluslararası sınırlar ve bölgeler arasında yapılan mal ve hizmet ticaretidir. Pek çok ülkede gayrisafi yurtiçi hâsılasının önemli bir kısmını oluşturur.

Uluslararası ticarette yaşanan büyüme, ülkelerin ekonomik gelişiminde büyük öneme sahip yollar, deniz ve hava limanları gibi alt yapıların iyileştirilmesine daha çok odaklanmalarına neden oldu. Büyük taşıma kapasitesiyle beraber ürün depolama imkânı, denizcilik sektörünü çok avantajlı bir konuma yerleştirdi. Konteyner kullanımı, çok modelli taşıma hizmetleri, gemi teknolojisinde ilerleme, uzmanlık ve bilişim alanındaki gelişmeler, deniz taşımacılığının uluslararası ölçekte alınıp-satılan malların sevkiyatında çok kullanılan yöntem olmasını sağladı.

Bir ülkedeki denizcilik sektörünün gelişimi, o ülkenin nüfus yoğunluğuna, iktisadi gelişimi ile liman ticareti gibi birbiriyle ilişkili koşullara bağlandı. Kıtalararası talebe yanıt veren denizcilik sektörü, ulusal ve uluslararası mevzuatla birlikte yürütülür. Uluslararası Denizcilik Örgütü, dünya çapındaki denizler için gerekli çalışma standartlarını güvenceye almanın yanı sıra, deniz taşımacılığını güvenli, etkili ve emin kılacak kolay uygulanabilen bir dizi kurallar getirmiştir. 

2.      Taşıyan

Denizyolu ile yapılan taşımacılık, Milletlerarası Ticaret Odası (ICC) ⁽²⁾ tarafından belirlenen usul ve esaslara göre, bir maddenin amaçlarına yönelik olarak, tarafların talep ve talimatı üzerine veya bizzat kendi adına işlem yapan “Amir Banka”nın akreditif şartlarına bağlanan vesaik karşılığında yapılmaktadır. ⁽³⁾     

Bir limandan diğer bir limana taşınması istenen bir ürün için, öncelikle yüke uygun bir geminin tahsis edilmesi, taşıma anlaşmasının (Charter Party) yapılması, yükleme ve boşaltma şartlarının ve liman acentelerinin belirlenmesi gerekir. 

Devletler Hukuku’na göre gemi, hukuki bir varlık ve bir işletme olarak kabul edilmiştir. Yolcu ve yükün taşınmasında, taşıyana önemli görev ve sorumluluklar yüklenmiştir. Taşıyan öncelikle gemisini “SOLAS” Denizde Can-Mal Sözleşmesi hükümlerine göre denize ve yüke elverişli hale getirmiş, deniz yolculuğuna göre donatmış, bağlı bulunduğu bayrak devletinin ve uluslararası kurallara uygun seyri sefere elverişlilik belgelerini almış olmalıdır. Bir ticaret gemisi, bu belgelere sahip olmadan ticari sefer yapamaz. 

“Gemi” denizyoluyla mal nakli için kullanılan her türlü vasıta manasına gelir. “Mal Nakliyatı” malın gemiye yükletilmesinden itibaren gemiden boşaltılmasına kadar geçen zamana tekabül eder. Taşıyanın, bir limandan aldığı yükü, gideceği limana forsmajör durumlar hariç salimen götürmek ve hasarsız olarak yükü sahibine veya ona teslim edilmek üzere tahliye limanı antreposuna teslim etmekle yükümlüdür. ⁽⁴⁾  

Eşya, yükleten veya onun adına veya hesabına hareket eden bir kişiden yahut yükleme limanında uygulanan kanun ve düzenlemeler uyarınca eşyanın taşınmak üzere kendilerine teslimi zorunlu makamlardan ya da üçüncü kişilerden taşıyanca teslim alındığı andan;

a.     Taşıyan tarafından gönderilene teslim edildiği ana veya,

b.    Gönderilenin eşyayı teslim almaktan kaçındığı hâllerde sözleşme veya kanun hükümlerine yahut boşaltma limanında uygulanan ticari teamüle uygun olarak gönderilenin emrine hazır tutulduğu ana ya da ,

c.     Boşaltma limanında geçerli kanun ve düzenlemeler uyarınca eşyanın kendilerine teslimi zorunlu makamlara veya üçüncü kişilere teslim edildiği ana,

kadar taşıyanın hâkimiyetinde sayılır.

3.      Gemi Acentesi,

Coğrafi konum itibariyle taşıyan, yabancı ülke limanlarına gönderdiği gemisinin gittiği limanda görev ve sorumluluğunu üstlenen, işlerini yöneten, hak ve menfaatlerini koruyan kişi ve kuruluşlar gemi acenteleridir. 

Yükün taşınmasında atanan acente, atayanının çıkarlarını iyi şekilde korumasına, talimatlarını etkin ve hızlı biçimde yerine getirmesine, geminin gereksinim ve isteklerini, ticari çıkarlara uygun olarak yerine getirmesine özen gösterecektir.

3.1.  Görev ve Sorumluluk

Gemi acenteleri, taşıyanın talimatlarını kısa zamanda yerine getirmek, gemiyi geciktirmeden limana yanaştırmak, taşınan yükün navlun sözleşmesine göre doğrudan veya yük alıcısı doğrudan alamıyor ise antrepoya tahliye etmesini sağlamaktır. Geminin yükleme/boşaltma ile liman durumlarını taşıyana bildirmek görev ve sorumluluğunu üstlenirler.

Liman Acentesinin görevi, gümrük yetkililerine ithalat ve ihracat yükünün doğru ve eksiksiz bildiriminin (manifestoların - özet beyanın) kaptan adına ulusal gümrük idaresine sunmakla yükümlüdür.

4.      Ulusal Gümrük İdareleri

Gümrük, ülkelerarası ticarette ürünlerin ihracat ve ithalatının beyan edildiği, gümrüğe tabi ürünlerden verginin alındığı yerdir. Gemilerin limanlara giriş-çıkışlarının kontrol edilmesi, taşınan yükün tahliyesi, antrepoya konması, gümrük vergileri alınarak serbest dolaşıma girmesinde, gümrük kanunu hükümleri uygulanır. Gümrük idareleri, devlet tarafından yönetilir.

Ülkelerarası ticarette, ürünlerin sınır kapılarından geçerken beyan edilen, ihraç ve ithal ürünlerin ve bu ürünler üzerinden vergilendirilmesi, ulusal ve uluslararası hukuk üzerinden işlem görür.

Gemilerin Türkiye Gümrük Bölgelerine giriş ve çıkışı, gümrük kapılarından yapılır. Türkiye Gümrük Bölgesine giren veya çıkan taşıtlar gümrük gözetimine tabidir. Bunlar, yürürlükteki mevzuat hükümlerine uygun olarak, gümrük idareleri tarafından denetlenir.

i.        Bildirim

Yabancı limanlardan gelip Türk limanlarına girecek olan gemiler, gümrük denetlemesi yapılmak üzere belirli yerlerde durur veya yol keserler. Yabancı limanlardan gelen gemilerin gelişleri yasal süre içinde acentesi tarafından ilgili gümrük idarelerine bildirilir.

ii.      Gümrük Kontrolü ve Beyan

Yabancı limanlardan gelen yüklü gemiler, girişinden itibaren yürürlükteki mevzuat hükümlerine uygun olarak gümrük idareleri tarafından denetlenir. Getirilen yük, acentesi tarafından gemi kaptanı adına gümrüğe sunulur. Gümrüğe sunulan eşyanın boşaltılması, geminin liman tesislerine yanaşarak gümrük gözetimi altında yapılır.

Gemiden boşaltılan yük, gemide kaptan veya acentesi tarafından liman tesisine teslim edilir.

Tahliye edilen yük;

a.       Liman tesisinin antrepo veya geçici depolarına alınır.

b.      Yükün durumuna göre vagon, deniz veya kara vasıtasına alınır.

c.       Yük sahibi doğrudan malını almak istediğinde, sahibi tarafından alınır.

Gemiden yüklerin boşaltılması, sundurmaya, vagon, deniz ve kara vasıtasına alınması veya doğrudan sahibine teslim edilmesi liman işletmesi tarafından gümrük gözetimi altında yapılır.

Liman tesisleri tarafından yapılan antrepo, geçici depo, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’ndan izin almak şartıyla bu yerlere eşya koyabilirler. Bu yerler, daimi olarak gümrük idarelerinin gözetimi altında çalışırlar.

5.      Konşimento ve Tanımı

Konşimento, bir taşıma sözleşmesinin yapıldığını ispatlayan, eşyanın taşıyan tarafından teslim alındığını veya gemiye yüklendiğini gösteren ve taşıyanın eşyayı, ancak onun  ibrazı karşılığında teslimle yükümlü olduğu bir senettir.

Konşimento taşıyan tarafından tek taraflı olarak düzenlenen, malın gemiye yüklendiğini veya teslim alındığını tevsikle, taşınması ve gönderilene teslimi taahhüdünü belirlemeye yarayan, malı temsil eden, kıymetli evrak niteliğinde bir senettir ve konşimentonun dört temel işlevi vardır.

1-      Yükün Teslim Alındığını Belgeleme (tevsik) İşlevi

Yükleme konşimentosu, yükün taşıyanca teslim alındığını ve gemiye yüklendiğini belgeleyen bir makbuz niteliğindedir, yani konşimentonun makbuz işlevi vardır.

2-      Karine Oluşturma İşlevi

      Yükle ilgili olarak içinde yazılı bilgilerin doğruluğu bakımından konşimento karine oluşturur. Yükün cinsi, ölçüsü, sayısı, tartısı, markası, dış görünüşü ve değerleriyle ilgili olarak konşimentoda yazılı olanların aksi kanıtlanana kadar doğru olduğu, gerçeği yansıttığı kabul edilir; bu kabul ediş yasadan doğar.

Bu nedenle, varma limanında taşıyan, elindeki konşimentoya dayanarak, konşimentoda belirtilen malın, belirtilen şekilde kendisine teslim edilmesini isteyen gönderilene, malı konşimentoya yansıyan nitelik ve nicelikte teslim eder.

3-      Taşıma ve Teslim Yükümlülüğü İşlevi

Konşimento, temsil ettiği içinde yazılı olan yükün varma limanına kadar taşınacağı ve hak sahibine teslim edileceği yükümlülüğünü (taahhüdünü) de içerir. Bu bakımdan konşimento bir navlun sözleşmesi gibidir; navlun sözleşmesi ile taşıyan nasıl denizyoluyla bir yükü varma limanına taşımak ve sözleşmeye uygun olarak teslim etmek yükümü yüklenirse, konşimentoyla da bu yükümlülüğü üstlenir.

4-      Malı Temsil (simgeleme) İşlevi

Konşimento’nun bir işlevi de malı temsil etmektir. Bu konu, uzmanların konşimentoya ilişkin açıklamalar içeren kitaplarında en çok yer verdikleri konudur.

Konşimento malı temsil eder (simgeler) demek, konşimentoyu elinde tutan, malı elinde tutan kişi gibi sayılır (addedilir) demektir. Bir taşınırın (menkulün) mülkiyetini başkasına devretmek isteyen kişi, nasıl elindeki taşınırı karşısındakine “mülkiyetini geçirmek niyetiyle, istenciyle” teslim etmekle mülkiyeti geçirmiş olursa, malı teslim eden konşimentoyu ciro ile başkasına verende malı teslim etmiş gibi, konşimentoya yansıyan yükün mülkiyetini karşısındakine geçirmiş olur.

İşte, böyle bir hukuksal işlemi (hukukçuların söyleyişiyle tasarrufi muameleyi) yapmak olanağını sağlayan, konşimentoya tanınan yükü temsil etme işlevidir. Tecimsel yaşamda büyük bir gereksinimi karşılayan bu işlev, belki de konşimentonun en önemli işlevidir. ⁽⁵⁾   

6.       Liman İşletmeleri

Gemilerin rıhtım ve iskelelere yanaşabilmesi için yeterli su derinliğine sahip, emniyetli su alanı ile buna bağlı kara alanı olan yolcu indirip-bindirme, yükleme-boşaltma yapılan yerdir. Teknik ve sosyal altyapı tesisleriyle bağlama ve beklemelerine elverişli teknik donanıma sahip, bakım-onarım, ikmal vb diğer ihtiyaçları gideren ve korunma imkânının yanında gümrük idaresi, antreposu, sundurması, geçici depolama yerleri bulunan ve hizmet veren tesislerdir.

Liman tesisleri, uluslararası ticarette ihraç ve ithal ürünlerinin yüklemesi, boşaltılması, gümrük vergileri ödeninceye kadar depolanması ve daha sonra taşıyanın talimatı ile sahiplerine teslimi gayesiyle kurulmuş bir hizmet müesseseleridir.

Liman tesisleri, liman içindeki özel bir mahal olup, yolcu ve yüklerin karadan gemiye, gemiden karaya veya gemiden gemiye nakledildikleri (transfer edildikleri) yer olup, rıhtımları, iskeleleri, antrepo, sundurma, geçici depolama, tersane ve dokları da içine alır. Ayrıca bu tesisler alt sınıflara da ayrılır. Bunlar,

·         Genel yük terminali,

·         Konteyner terminali,

·         Ro/Ro terminali ve mürekkep terminaller gibi,

gruplara ayrılır.

6.1    Liman Tesisi;

Gemi/liman aktivite alanını içine alan, Sözleşmeye Taraf Ülke veya Tanımlanmış Yetkili Makam tarafından belirlenmiş bir coğrafi bölgedir. Liman tesisi, o limana özel olarak belirlenmiş; demir yerleri, bekleme rıhtımları ve limanın deniz yaklaşımları gibi farklı nitelikleri alanları içeren tesislerdir. ⁽⁶⁾

6.2    Tanımlanmış Yetkili Makam;

Liman tesisi bakış açısından, Sözleşmeye Taraf Ülke kuruluşu içinde, liman tesisi güvenliğine ve gemi/liman aktivitesine ilişkin gerekliliklerinin uygulanmasının sağlanmasından sorumlu olmak üzere belirlenmiş organizasyonları ifade eder. ⁽⁶⁾   

6.3    Gemi/liman aktiviteleri:

İnsanları, yüklerin veya liman hizmetlerinin gemiden limana, limandan gemiye yönelik eylemlerinin bir gemiyi doğrudan ve anında etkilediği durumlarda, karşılıklı etkileşim yaratan aktiviteleri ifade eder. ⁽⁶⁾   

6.4    Gemiden gemiye işlemler;

Bir gemiden diğer bir gemiye yüklerin, insanların transferi gibi hareketleri kapsayan ve bir liman tesisine ilişkin olmayan eylemlerdir.

6.5     İşlemlerin Basitleştirilmesi

Liman tesisleri, ulusal ve uluslararası hukuk kurallarına uyarak çalışırlar. Devletler, uluslararası toplumun üyesidir. Ortak çıkarlar doğrultusundaki kuralların benimsemenin zorunlu olduğunu anladılar ve işbirliğine daha çok önem verdiler. Verilen bu önem, uluslararası örgütler tarafından tüm ülkelerde işleyişin basit ve kolaylaştırılması sağladılar.

Milletlerarası Ticaret Odası MTO’nun ana görevlerinden biri de farklı ülkelerdeki firmaların birbiriyle ticaret yapmalarını kolaylaştırmak suretiyle uluslararası ticaretin genişlemesine katkıda bulunmasıdır.

Bir liman tesisinin önemi ve özelliği, onun yüklendiği fonksiyonlara bağlıdır. Bu önem ve özellikler, Liman İşletmesi olarak yüklendiği yükümlülüğün büyüklüğü ve karakterine göre değişir.

7.      Antrepo 

Dış ticarete konu malların kara, hava, demir ve denizyolu taşımacılığında taşıma araçlarından boşaltılan yüklerin konulduğu ve koruma altına alındığı yerdir. Ticari değeri olan ürünlerin muhafazası amacıyla yapılmış özel yapılardır. Antrepo, gümrük vergisine tabi olan malların korunduğu, gümrük idarelerine yakın ve daimi olarak gümrük denetiminde olan yerlerdendir.

Antrepo içerisindeki mevcut mal sirkülâsyonunun sağlanabilmesi amacıyla vinç, forklift gibi araçlar ve buna yardımcı palet adı verilen genellikle ağaç hammaddeli altlıkların da bulunduğu ve kullanıldığı yerdir.

7.1   Antrepo Rejimi

Antrepo rejimi; dış ticarete konu malların kara, hava demir ve denizyoluyla getirilen ticari yükü boşaltarak ulusal ve uluslararası mevzuatta belirtilen şekilde antrepoya konulması, korunması, antrepoda kalış süresi, ticari malın antrepoda kaldığı süre içerisinde terettüp eden vergi ve resimlerin ödendikten sonra antrepodan çıkarılmasıdır. Antrepolara giren tüm mallar, antrepoya giriş tarihinden itibaren kayıtları işleticileri tarafından tutulur.

7.2   Gümrük Antrepo Rejimi

İthalat vergilerine ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmamış ve serbest dolaşıma girmemiş eşya ile gümrük antreposuna alınması halinde ihracata ilişkin önlemlerden yararlanabilecek serbest dolaşımda bulunan eşyanın bir gümrük antreposuna konulmasına ilişkin hükümleri belirler. ⁽⁷⁾  

7.3   Gümrük Antreposu

Dış ticarete konu malların gümrük vergisi ve fonlar ödenmeksizin, gümrük idaresinin denetimi altında durabileceği özel veya resmi bir kuruluş tarafından işletilen yerdir. Gümrük gözetimi altında bulunan eşyanın konulması ve korunması amacıyla kurulan ve kuruluşunda aranılacak koşulları ve nitelikleri yönetmelikle belirlenen yerdir. ⁽⁷⁾

7.4  Geçici depolanan eşya

Türkiye Gümrük Bölgesi’ne getirilen ve serbest dolaşımda olmayan yük ve eşyanın, gümrüğe sunulmasından sonra gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma tabi tutuluncaya kadar geçici depolanan eşya statüsünde bulunur ve bu şekilde adlandırılır. ⁽⁸⁾  Geçici depolanan eşya, sadece gümrük idarelerinin uygun gördüğü yerlerde ve bu idarelerin belirlediği koşullarda depolanabilir. ⁽⁹⁾

Geçici depolanan eşya, görünüş ve teknik özelliklerinin değiştirilmemesi koşuluyla, aynı durumda muhafazalarını sağlamak kaydıyla elleçlemeye tabi tutulabilir.   ⁽¹⁰⁾

7.5  Geçici depolama yeri

Geçici depolanan eşyanın konulması amacıyla kurulan, kuruluşunda aranılacak koşulları ve nitelikleri yönetmelikle belirlenen, eşyanın her türlü dış etken ve müdahalelerden korunmasını sağlayacak şekilde yapılmış ve taşıtların yanaşarak yükleme/boşaltma yaptığı yerlere yakın ambar, depo, ardiye veya hangar gibi olan yerlerdir.

7.6  Antrepo ve Geçici depolama işletenlerinin sorumlulukları

Antrepo ve geçici depo işletenler, gümrüğe karşı sorumludurlar. Antrepo ve Geçici Depolama yerlerinde bulunan eşyanın geçerli veya zorlayıcı nedenler dışında zıyaından, antrepoda bulunduğu süre içerisinde eşyanın gümrük gözetimi altında bulunmasını sağlamaktan, gümrük rejimi kapsamında eşyanın muhafaza edilmesiyle ilgili yükümlülüklerini yerine getirmekten, antrepo ve geçici depo işleticileri sorumludur. Ayrıca yükün hasara uğramasından veya değiştirilmesinden de antrepo işleticileri sorumludur. Bu sorumluluk, söz konusu eşyaya ait gümrük vergilerinin gümrük idaresine ödenmesini de kapsar. ⁽¹¹⁾

7.7  Antrepo ve Geçici depolama yeri izinleri

Antrepo ve Geçici Depolama yeri açmak isteyen kişi ve kuruluşlar, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı mevzuatında belirtilen koşulları yerine getirilmek şartıyla izin verilmektedir. Ayrıca akaryakıt antreposu, gümrüksüz satış mağazası ve deposu açma talepleri de bu mevzuatın içinde yer almaktadır. ⁽¹²⁾ Geçici depolama yerleri ve antrepolara ilişkin tüm şartlar Yönetmelikle belirlenir.

8.      Yükün Teslim Alınması ve Teslim Edilmesi

Bir malın yabancı ülkelere yapılan satışı, ihracata yönelik biçimde kaliteli ve uluslararası standartlara ve piyasa şartlarına uygun biçimde üretilir. Üretilen ürünlerin, yurtdışına pazarlanması, dış satımının gerçekleştirilmesi, en uygun ambalaj ve nakliye biçiminin seçilmesi, ihracatçının ülkesindeki dış ticaret mevzuatını bilerek zamanında gerekli işlemleri tamamlaması ve ürünün istenilen yere zamanında teslimine kadar uzanan çeşitli aşamalardan geçerek gerçekleşir.  

8.1    Yükün gemiye teslimi

Yükleyici, ICC kuralları çerçevesinde öncelikle ürünün gideceği yere ulaştıracak gemi bulması, yük taşıma anlaşması (navlun sözleşmesi) yapması, kurallar gereği yükleyici tarafından taşıyana yük bilgilerini doğru ve noksansız olarak bildirmesi gerekir.

Yükleyici, yükünü gemiye yüklemesini müteakip, taşıyandan konşimento taşıma senedi (bill of lading) alır. Bu belge üzerinde yükleyici, alıcı, ihbar merciinden başlayarak her türlü bilginin yer aldığı kıymetli bir evrak olup deniz taşımacılığının en önemli belgelerinden birini teşkil eder. Yük gemiye alındığında taşıyanın, yükü teslim aldığını tevsik eden kıymetli bir belge niteliğini taşır. ⁽¹³⁾  Taşıyan, gittiği limanda bu belgeyi ibraz etmeleri halinde yükü teslim eder.

Yükleyici tarafından gemiye yüklenen malın taşıyan tarafından teslim alınmasından itibaren, “malın taşınması, boşaltılması ve antrepoya teslim edilmesi taşıyanın riskindedir.” Alıcı orijinal konşimentoyu, taşıyanın acentesine ibraz ederek Yük Teslimat belgesini aldığında, yükün taşıyanla ilişkisi kesilir.

8.2    Yükün antrepoya veya alıcıya teslimi

Taşıyan ve onu temsil eden acentesi, geminin geliş ihbarını alıcılara, navlun sözleşmesinde belirtilen şartlara göre bildirir. Gemi, navlun sözleşmesine göre belirlenen programa çerçevesinde tahliye limanında liman tesisine yanaşarak malını:

a.       Doğrudan alıcılara yük teslim edilir veya

b.      Alıcı malı almaya hazır olmadığında yük liman tesisi deposuna, teslim edilir.

Yükleme limanında yükleyicinin talebi üzerine taşıyan tarafından verilen konşimento, alıcı tarafından yükünü teslim alabilmesi için sahibi olduğu konşimentoyu taşıyanın acentesine “ciro edilmiş/imzalanmış” ⁽¹⁴⁾ olarak ibraz edildiğinde, yükü teslim alan antrepo veya geçici depo işleticilerine:

·         “Yük Teslim Talimatı” tanzim ederek alıcıya verir veya

·          Yüke ait konşimento nüshasına, alıcı adını yazarak yükün teslim edilmesi, meşruhatı verilerek alıcıya verir.

Alıcı, acenteden almış olduğu bu belgeyi, yükünün bulunduğu antrepo veya geçici depo işleticine ibrazında yükünü teslim alır. Alıcı tarafından taşıyanın acentesine konşimento ibraz edilmesi ve acente tarafından yük teslim belgesinin vermesiyle yükün taşıyan ile ilişkisi kesilir.

Antrepolardan eşyanın çekilmesi için acente tarafından tanzim edilen “Yük Teslimatı” belgesinin gümrük ile bir ilişkisi bulunmamaktadır. Kısaca bu konu gümrüğü ilgilendirmemektedir. Konu, taşıyan adına malın esas alıcısına teslim edilmesidir. Liman tesisleri, antrepo ve geçici depo sahipleri, hukuken emanetçidirler. ⁽¹⁵⁾ Gelen malın ulusal ve uluslararası hukuk çerçevesinde gemiden tahliye edilen malı teslim alırlar ve taşıyanın talimatına uygun olarak yükün sahibine teslim ederler ve görevleri de budur.

8.3     Liman İşletmeleri tarafından Eşyanın Teslim Alınması ve Teslim Edilmesi

TCDD Liman Hizmetleri Tarifeleri Genel Esaslar Md. 1.3.8  metni,

“Eşyanın teslim alınması, teslim edilmesi işlemleri aşağıda gösterilmiştir.

1.  Gemilere yükletilecek eşya, daha önceden İşletmenin geçici depolama yerlerine alınmış ise, gemiye teslimi İşletme tarafından, daha önceden İşletmenin geçici depolama yerlerine alınmamış ise, gemiye teslimi eşya sahibi tarafından yapılır. İşletmeye ait deniz vasıtası kullanılarak yükletilecek eşya İşletmece sahibinden deniz vasıtasında teslim alınır. Deniz vasıtasındaki bu eşya gemi kaptanınca teslim alınmadığı takdirde; İşletme, Deniz vasıtasının starya müddetinin bitmesini beklemeden eşyayı geçici depolama yerlerine boşaltabilir. Bu hizmete ilişkin her türlü ücretler eşya sahibinden ayrıca tahsil olunur. Bu durumda eşya sahibi, starya müddeti ile ilgili herhangi bir talepte bulunamaz.

2.  Gemiden boşaltılacak eşya, gemide kaptan veya acentesinden İşletmece teslim alınır.

Bu eşya;

a. Geçici depolama yerlerine alınacaksa, geçici depolama yerlerinin çıkışında,

b.      Geçici depolama yerlerine alınmayacaksa, deniz veya kara vasıtasında,

eşya sahibi veya temsilcisi tarafından teslim alınır.

3. Eşya ve konteynerler, İşletmece dış görünümleri veya ambalajları itibariyle teslim alınır ve teslim edilir. Orijinal mühürleri bozulmamış konteynerlerin belgelerinin muhteviyatı ve ağırlığından dolayı İşletme sorumlu değildir. Ancak, konteynerlerin orijinal veya en son çıkış limanındaki Gümrük İdaresince vurulan mühürlerin bozulmadığı Acente ve İşletme yetkililerince boşaltma esnasında düzenlenecek tutanakla tespit edilir. İşletmece teslim alınan eşya veya konteyner hasarlı ya da noksan ise, rezerve tutanağı düzenlenir.

4.   Eşya veya konteyner, belgede gösterilen ya da ciro edilen kişiye teslim edilir. Eşyanın veya konteynerin tesliminden sonra, yük teslim belgesi İşletmece alıkonulur.”

(YN) TCDD Liman İşletmeleri kuruluş yasasına dayanarak çıkardığı tarifenin bu maddesine dikkat edilmesi gereken ikinci ve dördüncü paragrafları çok önem taşımaktadır.

9.  Taşınan yükün teslim alınması ve teslim edilmesi

Tüm dünyada olduğu gibi, ülkemizde de denizyoluyla yurda giren yük ve konteynerlerin sahiplerine teslimi, taşıyanın talimatı ile yerine getirilmektedir.  Kıymetli bir evrak niteliğini taşıyan konşimentonun hamili, bu hakkını ancak konşimentoyu düzenlemiş olan taşıyana karşı öne sürebilir, zira konşimentonun borçlusu taşıyandır.

9.1. Yük teslimatında gümrük idareleri

Gümrük İdareleri, taşınan yükün teslim yükümlüsü değildir, hatta bu ilişkinin tarafı da değildir. Gümrük idareleri, sadece eşya üzerinde gümrük vergi ve rüsumlarını almak için konşimento ile ilgilidir.

Gümrük Kanununda yükün teslimiyle ilgili belirtilen ifadeler, liman işletmelerine, antrepo ve geçici depolama yerleri işleticilerine yükün tesliminde yol göstermek amacıyla uygulanması gereken emredici hükümleri getirmektedir. Tüm dünyada olduğu gibi, ülkemizde de, yükü gümrük nezaretinde gemiden teslim alan liman işletmeleri, antrepo ve geçici depo işleticileridir. Gümrük kuralını koyar, liman tesisleri, antrepo ve geçici depo işleticileri bu kuralı uygularlar. 

Gümrük Kanununda buna açıklık getiren maddeler:

a.       Madde 3/19 Eşyanın teslimi deyimi,

b.      Madde 47-50 Eşyanın geçici depolama yerlerine alınması,

c.       Madde 58-72 eşyanın gümrük rejimine tabi tutulması ve şartları ile yükün teslim edilmesi,

d.      Madde 93-107 gümrük antrepo rejimi,

Gümrük antreposu veya geçici depo açmak isteyen kişi ve kuruluşların gümrük idaresinden izin almaları, işletmeleri, kayıt sistemleri, sorumlulukları, mal sayımları vb yasal yükümlülükleri içeren maddelerdir.

Gümrük antreposu, gümrük gözetimi altında bulunan eşyanın konulması amacıyla kurulan ve kuruluşlarda aranılacak koşulları ve nitelikleri yönetmelikle belirlenen yerlerdir. ⁽¹⁶⁾ Gümrük antreposu açmak isteyen kişi ve kuruluşlar, gümrük antreposunun işletilmesine ilişkin hükümleri yerine getirmek şartıyla açabilirler. ⁽¹⁷⁾  

9.2. Gümrük antrepo ve depo işleticilerinin sorumluluğu

Gümrük antreposu ve geçici depo işletme iznini Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’ndan aldıktan sonra işletmeye açanlar;

·         Yükün gümrük antreposunda bulunduğu süre içerisinde gümrük gözetimi altında bulunmasını sağlamaktan,

·         Gümrük antrepo rejimi kapsamında eşyanın muhafaza edilmesiyle ilgili yükümlülükleri yerine getirmekten,

·         Antrepo açılıma izninde belirtilen şartlara uymaktan,

gümrük antrepo ve depolama yerlerini işletenler sorumludurlar. ⁽¹⁸⁾

9.3.  Liman İşletmeleri

Dünya Denizcilik Örgütü tarafından belirlenen kurallara göre, liman içinde özel bir yer olup yolcu ve yüklerin karadan gemiye, gemiden karaya transfer edilmesi işini yaparlar. Böyle bir işletmenin uluslararası standartlara göre:

a.                 Özel olarak belirlenmiş demir yerleri,

b.                 Yeterli su derinliğine haiz gemilerin yaşacağı rıhtım veya iskeleleri,

c.                 Yükleme-boşaltmada kullanılacak vinçleri ve ekipmanları,

d.                 Yüklerin depolanması için antrepo ve geçici depolama yerleri,

e.                 Terminal hizmetlerinin verilmesi için ekipmanları,

f.                  Rıhtımda bekleme yerleri,

g.                 Yakıt ve  ihtiyaçlarının giderilmesini,

h.                 Gemi ve limanın güvenliğini sağlanmasını, 

içine alan hizmetleri verirler.

9.4.  Yükün teslim alınması

Liman işletmeleri, kuruluş amacı ve yapısı itibariyle, denizyoluyla gelen yüklerin gümrük gözetiminde gemiden teslim alarak antrepolara yerleştirirler. Yüklerin gemiden teslim alınması sırasında yüklerde meydana gelen hasarlar, gemi kaptanı ve işletme tarafından rezerve tutanağı tanzim ederek birlikte imzalarlar. Yükün sahibine teslimi sırasında bu tutanağın bir nüshasıyla birlikte teslim edilir.

Liman işletmelerinin amacı, ulusal ve uluslararası hukuk kurallarına göre, deniz yoluyla gelen yüklerin kendi rıhtımlarında tahliye ederek antrepolara konulması işidir. Bu işlem için taşıyan adına acentesi ile özel bir sözleşme yapılması gerekmez. Zira liman işletmelerinin uluslararası sözleşmelerde belirtilen kurallara göre yapılması gereken işleri yaparlar. ⁽¹⁹⁾ Bu kuralları taşıyan ve acentesi bilmektedir. Sadece taşıyanın acentesi, bu kuralları kabul ettiğini bildiren yükleme-boşaltma talep mektubunun verilmesi yeterlidir. Burada ulusal olarak belirledikleri çalışma şartları ve ücretlerdir. Bu da liman acentesi tarafından bilinmektedir.   

Liman tesisleri, gümrük antrepo ve geçici depo işleticileri, yasal olarak yaptıkları iş, saklama-muhafaza etme işidir. Saklatma bir akittir. Saklayan, saklatan tarafından verilen şeyi kabul ederek emin bir yerde saklar ve güven altında muhafaza eder. ⁽¹⁹⁾  

Gemi acenteleri liman işletmelerine talep mektubunu verirken:

·         Geminin tanımını,

·         Limana geleceği tarihi,

·         Yük cinsi ve miktarını,

·         Gemi vinçlerinin kullanıp kullanılamayacağını, 

·         Gelen yükün “Kargo Planı” ve “Özet Beyanı”,

bilgilerinin bildirilmesi ve belgelerin eklemesi gerekir.

9.5. Yükün teslim edilmesi

Taşıyanın en önemli konularından biri de yükün teslim edilme şekil ve şartlarıdır. Bu şartlar, uluslararası hukuk kurallarına göre yapılmasına rağmen bazı ülkeler, kendi ulusal yasalarında şartlara göre yükün teslimini yapmaktadır.

9.5.1. Genel olarak teslimat;

Liman işletmeleri antrepolarına gümrük gözetiminde teslim aldıkları yükleri, liman acentesinin vereceği yazılı talimat üzerine alıcılarına teslim ederler. Gerek ulusal ve gerekse uluslararası hukuka göre işletmeler, yükleri kimden teslim aldılar ise yine onların talimatıyla teslim ederler.

9.5.2.      Borçlar Kanununa göre teslimat;

Kıymetli evrak ile muhafaza edilmek üzere emtia kabul ettiğini açıkça bildiren antrepo veya geçici depo işleticileri, saklanmakta olan eşyayı, saklatma makamı tarafından malın çıkışına izin verildiğini belirten senedi, ilgiliden talep edebilir. ⁽²⁰⁾

Malın teslimi, saklama ve muhafaza hizmetinde bulunan saklayan, malı teslim aldığı ve muhafaza ettiği yerde sahibine teslim edilir. Yükün saklandığı sürece ve teslim masrafları alıcıya aittir. ⁽²¹⁾  

Saklayan, saklatan tarafından teslim aldığı malı, üçüncü şahıslar tarafından hak iddiasında bulunmalarında, adli yol ile tedbir koyulsa bile, saklayana karşı hakediş davası açılmadıkça, saklayan bu davayı ret ve iade eder. Hak edişten dolayı mahkeme kararı gelmesi halinde saklayan, derhal saklatanı haberdar etmekle yükümlüdür.   ⁽²²⁾  

9.5.3. Türk Ticaret Kanunu’na göre teslimat;

Taşınan yükün konşimento nüshasına, malların alındığını ifade eden yazılı meşruhatın içeren konşimentonun alıcı tarafından iade edilmesi karşılığında yük teslim edilir. ⁽²³⁾  

9.6. Yük teslim talimatı

Liman tesisleri, antrepo ve geçici depo işletenler, taşıyanın acentesi tarafından verilecek yazılı yük teslim talimatları:

a.      Alıcı tarafından acenteye ibraz edilen konşimento arkasına alıcının adını yazmak suretiyle,

b.      Konşimento içeriğini ve alıcının adını belirten bir talimat mektubu verilmek suretiyle,

c.       Ulusal olarak teamül hale gelmiş veya getirilmiş yük teslim formatı, yine taşıyanın acente tarafından doldurulmak suretiyle,

antrepo veya geçici depolama işleticileri tarafından yükler sahibine teslim edilir.

10          Sonuç

Türkiye sahillerinde bulunan özel liman tesislerinin, antrepo ve geçici depo işletmecilerinin yük teslimatına ilişkin uluslararası kurallar çerçevesinde Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ile Denizcilik Müsteşarlığı tarafından belirlenmiş bir uygulama tüzüğü ve yönetmeliği bulunmamaktadır. Yasalara dayalı bir tüzük ve yönetmeliğin bulunmamasından dolayı taşıyan, liman işletmeleri, gemi acenteleri ve yük sahipleri arasında yükün teslimi konusunda ihtilafların meydana geldiğini ve bu sürtüşmelerden dolayı olay, yargıya intikal etmektedir.

Toplumda sosyal ve iktisadi mutabakatın ve dayanışmanın oluşturulması Vapur Donatanları ve Acenteleri Derneği’nin görevleri içinde yer alır. Dernek olarak isteğimiz, Borçlar Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu ile IMO kurallarına uygun “Liman İşletmeleri Tüzüğü veya Yönetmeliği”nin bir an evvel çıkartılması ve işletime konulmasıdır. Son zamanlarda sıkça çıkan sorunların giderilmesi, sistemin adil olarak işlemesi ve sağlam temeller üzerine oturtulması için böyle bir tüzük veya yönetmeliğe şiddetle ihtiyaç duyulmaktadır. Böyle bir tüzük veya yönetmeliğin çıkarılması, devletin asli görevleri arasında yer alır.

Aslında temel yasalarımızda mevcut olan bu konuların, uygulama mevzuatının olmamasından kaynaklanan “yük teslimi” olayı, yasalarda yer aldığı şekilde uygulanması ve uygulatılması devletin bu işle ilgili kurumları tarafından belirlenir. Bu belirleme, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ile T.C. Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı kurumlarına düşer. Her iki kurumdan, yasalarda belirtilen hükümlerin uygulanmasından başka bir isteğimizin bulunmadığı bilinmelidir.  

Çıkarılmasını istediğimiz tüzük ve yönetmelikte:

·         Liman işçilerinin çalışma konularıyla ilgili yeterliliği bilgi ve deneyim sahibi  (eğitim, bilgilendirme kursları almış ve sertifikalandırılmış) olmaları,

·         Genel yük, dökme, dondurulmuş, tehlikeli yükler, konteyner, treyler, paletli araçlar ve mekanik vasıtalar,

·         Gemilerin rıhtım-iskelelere yanaşmaları ve sıralaması,

·         Yük getiren geminin bilgileri, acentesi tarafından liman işletmesine bildirilmesi,

·         Yükün teslim alınması ve şartları,

·         Yükün teslim edilmesi ve şartları,

·         IMDG kapsamında bulunan yüklerin boşaltılması, taşınması, istiflenmesi. Yüklemelerde IMDG derecesine göre işaretlenmesi, yüklenmesi, istif yapılması ve sertifikalanması,

·         Yüklemelerde gemi ambarına yüklenen blok yüklerin istifi, bağlaması (lashing) kurallara uygun olarak yapılması ve sertifikalandırması,

·         Yükleme ve boşaltmalarda oluşacak hasarları,

·         Terminal hizmetlerini,

·         Halen limanlarda uygulanmakta olan ISPS konularının bu yönetmelikte de yer alması,

vb birçok konuyu içine alan bir tüzük veya yönetmelik hazırlanarak yürürlüğe konulmalıdır.

Türkiye’nin en büyük liman işletmesi kuruluşu olan ve önemli ticaret limanlarımızı işleten TCDD Liman İşletmeleri, kuruluş yasasına dayanarak oluşturduğu TCDD Liman İşletmeleri Tarifesi’nin 1.3.8 maddesinde, “Eşyanın Teslim Alınması ve Teslim Edilmesi” yazımızın 8.3. maddesinde aynen yayımladık. Bu tarife uygulamaları, yasaya dayalı olmasına rağmen, eşya teslimi uygulanmasında büyük sıkıntı yaşanılmaktadır. 

Vapur Donatanları ve Acenteleri Topluluğu olarak amacımız olaya, işleyişe ve hukuka müdahale etmek değildir. Öncelikle “Gemi Acenteliği” mesleğinin uluslararası denizcilik kurallarına titizlikle uyulması gereken bir meslek olduğunu, yasalar çerçevesinde işleyişini ve hukuk açısından her hangi bir olayda konunun adilane tespit edilmesi ve uygulanmasına yardımcı olmaktır.

Açıklamalar                    :

1.       WTO World Trade Organization

2.        ICC International Chamber of Commerce

3.        ICC Milletlerarası Ticaret Odası Kararı m.2

4.        6762 Sayılı Türk Ticaret Kanunu Md. 1061

5.        Gündüz Aybay, Deniz Hukuku Aybay Yayınları 1998 S.617-618

6.        SOLAS Bölüm XI-2

7.        4458 Sayılı Gümrük Kanunu Md. 93

8.        A.G.E. Md. 47

9.        A.G.E. Md. 48

10.     A.G.E. Md. 49

11.     A.G.E. Md. 96

12.     A.G.E. Md. 95

13.     6762 Sayılı Türk Ticaret Kanunu Mad.1097

14.      A.G.E Md.1107

15.    818 Sayılı Borçlar Kanunu Md. 463

16.     4458 Sayılı Gümrük Kanunu Md. 93/3

17.     A.G.E Md. 95

18.     A.G.E Md. 96

19.     818 Sayılı Borçlar Kanunu Md. 463

20.     A.G.E Md. 473

21.     A.G.E Md. 468

22.     A.G.E Md. 470

23.    6762 Sayılı Türk Ticaret Kanunu Md.1107

Ruhi Duman

İstanbul,27Ağustos2011