Aylık Yazı Dizileri

      GEMİ ACENTELİĞİ VE TİCARET (9)

9.1. Giriş

Devletler, hukuk düzeni içerisinde milletinin güvenliğini, huzur ve refahını, halkın her türlü ihtiyaç ve beklentilerini sağlayarak güvence altına alırlar. Toplum hayatı, insan – aile - çevre adı altında, üç temel unsurdan oluşur. İnsan, doğanın bir parçasıdır. İnsan, ailenin, çevrenin, toplumun kurucu ve devam ettirici unsurudur.

Toplum, belli amaçlar etrafında toplanan insanların oluşturduğu sosyal yapıdır. Bir topluluğun toplum olabilmesi için aynı toprak parçasında bulunmuş olması yeterli değildir. Bunun yanında toplumu toplum yapan ortak ideal dil, din, tarih bilincinin gelişmiş ve yerleşmiş olması gerekir. 

9.2. Temel İhtiyaçlar

Millet varlığının korunması ve devamı, milleti meydana getiren toplumun, başta güvenlik olmak üzere siyasi, sosyal, iktisadi, kültürel, bilim ve teknolojik hayatının ihtiyaçlarının karşılanması ve uluslararası ilişkilerde çıkarlarının korunmasına bağlıdır. Bu ihtiyaçların içerisinde bireylerin, vatandaşlar olarak, özgürlüklerini, refah ve mutlulukları özenle sağlanması gereken esaslar içinde yer alır. Bu ihtiyaçların karşılanmasında:

• Tarım,
• Enerji,
• Sanayi,
• Ticaret,
• Hizmetler,
• Ulaştırma,
• Deniz Taşımacılığı

bir bütün olarak ele alınır.

9.2.1 Tarım

Tarım, insan besini olabilecek ve ekonomik değeri olan her türlü tarımsal - hayvansal  ürünün bakım, besleme, yetiştirme, koruma ve mekanizasyon faaliyetlerinin tamamı ile durgun sularda veya özel alanlarda yapılan balıkçılık faaliyetlerinin tümüdür. Tarım’da en çok yetiştirilen ürünlerin arasında buğday, mısır ve pirinç yer alır.

Dünya’nın her bölgesinde üretimi yapılan buğday; gerek çok büyük üretici kitlesini ilgilendirmesi, gerekse insanların temel gıdası olan ekmeğin hammaddesini oluşturması bakımından oldukça önemli bir üründür. Yeryüzünün jeolojik yapısı itibariyle, bazı ülkelerin toprakları tarıma elverişlidir, bazı ülkelerin ise elverişli değildir. Bundan dolayı ülkelerarası ticarette “tarım ticareti” ilk planda yer alır. 

Dünya üzerinde en çok üretilen ve tüketilen tarım ürünleri arasında başta tahıl, daha sonra meyve – sebze ve diğer üretimler gelmektedir. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü'nün (FAO) ⁽¹⁾  2004 yılı istatistiğine göre:

- Tahıl üretiminde,       2.263 milyon ton

- Diğer üretimlerde,     3.348 milyon ton

Üretim yapıldığı yer almaktadır;

9.2.2 Enerji

Enerji, bir cisim ya da sistemin iş yapabilme yeteneği, "güç" anlamındadır. Doğrudan ölçülemeyen bir değer olup fiziksel bir sistemin durumunu değiştirmek için yapılması gereken iş yoluyla veya enerji türüne göre değişik hesaplamalar yoluyla bulunabilir.

İnsanoğlunun yaşamında enerji büyük yer tutar. İnsanların ısınma, çalışma, sanayi, üretim, ulaşım, iletişim ihtiyaçları ile ticaretin her bölümünde enerji yer alır. Dünyada enerji üretimi fosil yakıt, nükleer yakıt ve yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilmektedir. Dünyada üretilen fosil yakıtların çoğunluğu, enerji üretiminde kullanılmaktadır.

2005 Yılı Dünya Enerji üretim payının dağılımı  ⁽²⁾

                        1. Fosil Yakıttan elde edilen enerji üretim payı,   % 87

a. Kömür                                % 28

b. Petrol                                 % 36

c. Doğalgaz                            % 23

                        2. Nükleer yakıttan elde edilen enerji üretim payı %  6

                        3. Yenilenebilir Enerjiden elde edilen enerji üretim payı   %  7

    (Hiroelektrik, Rüzgar, Güneş, Jeotermal, bio enerji vb.)

9.2.3 Sanayi,

İnsanlar tarafından doğadan elde edilen ve üretilen ürünlerin çeşitli endüstri alanlarında makine ve benzer araçlarla doğal kaynakların işlenmesi, mamul veya yarı mamul hale getirilerek kullanıma hazır duruma getirilmesidir. 

9.2.4 Ticaret

İnsanlar tarafından her alanda yapılan üretimlerin, ulusal sınırları aşarak başka ülkelere pazarlanması, taşınması, dağıtılması ve bu alanda yapılan hizmetlere ticaret denir. İki taraf arasında bir bedel karşılığında yapılan mal ve hizmet alış verişidir.

Ticaretin ortaya çıkış nedeni, insanların ihtiyaçlarını karşılama arzusudur. Bazı ülkelerin üretiminin ve kaynaklarının kısıtlı olmasından dolayı, kendilerinde olmayan mal veya hizmeti bir başka ülkeden sağlamasıdır. Kendisinde bulunan ürünlerin de başka ülkelere pazarlanması ve satılmasıdır.

9.2.5 Hizmetler

Hizmet, insan ihtiyaçlarının giderilmesine yönelik olarak üretilen veya organize edilen, faaliyetlerin genel adıdır.  Kaynakların, yetkinliklerin ve mevcut tecrübenin belli bir oranda kullanılması ve yönetilmesi yoluyla tüketicilere çeşitli yararlar sağlayan faaliyetlerdir.

Hizmet, ham madde ve yarı mamul ürünleri stoklama, taşıma ve ürünün korunması gibi imalat sektörüne özgü gereklilik ve kısıtlamalara tabi değildir. Hizmet, ekonomide fiziksel özelliğe sahip malın, elle tutulamayan ve saklanması mümkün olmayan, ihtiyaçlarının giderilmesine yönelik faaliyet alanlarıdır. Bir ekonomideki hizmet sağlayıcıların tümü, o ekonomide hizmet sektörünü oluşturur.

9.2.6 Ulaştırma,

Bir şeyin (veya bir bilginin) bir yerden başka bir yere aktarılmasıdır. Her alanda üretilen ürünün; çeşitli taşıma araçlarıyla, üretildiği ilk noktadan ihtiyaç duyulan son noktaya kadar taşınması faaliyetidir. Ülke kaynaklarının ekonomiye kazandırılmasında, iyi bir şekilde işletilmesi ve değerlendirilmesinde, ulaştırmanın önemi çok büyüktür. Ulaştırma kara, deniz, demir ve havayolu araçlarıyla gerçekleşmektedir.

9.2.7 Deniz Taşımacılığı 

İnsanoğlunun çeşitli yol ve yöntemlerle binlerce yıldır devam eden doğal kaynaklardan yararlanma çaba ve uğraşıları sonucu sanayi ve teknolojiyi geliştirdikçe, ürünlerin kapsamlarını çeşitlendirip alanlarını genişlettikçe, üretilen ürünlerin dünya ticaretinde taşınan yük miktarı, 8 milyar ton civarına ulaşmıştır. Dünyada taşınan yükün %90’ı denizyoluyla gerçekleşmektedir.

2008 Yılı Dünya Deniz Taşımacılığı (milyonton) ⁽³⁾

- Tahıl                                                            344

- Kömür                                                         830

- Maden ve mineraller                                  971

- Hampetrol ve petrol türevleri                 2.490

- Diğer yükler                                            3.296

                                               Toplam                   7.931

9.3. Tüketim Bölgeleri

Tüketim, kaynakların kullanılması anlamına gelir. Yaşamın temeli, insanları mutlu etmek için onların ihtiyaçlarını karşılamakla mümkün olur. Tüketim, faydalı mal ve hizmetlerin insanların ihtiyaçlarının giderilmesi amacıyla kullanılmasıdır. Üretim yapan ülkeler de bazen tüketici durumuna düşebilir. İklim şartları nedeniyle, üretim yapan bölgede yaşanan kuraklık, üretimi engeller ve tüketime yönlendirir.

9.3.1 Tahıl Tüketimi

Dünya buğday ithalatında ilk sırayı yaklaşık %45'lik payla Asya, ikinci sırayı %25'lik payla Afrika, üçüncü sırayı %20'lik payla Amerika ve dördüncü sırayı ise %10'luk payla Avrupa ülkeleri (Bağımsız Devletler Topluluğu dâhil) almaktadır.  

Ülke olarak da buğday ithal eden ülkelerin başında Brezilya, İran, Mısır ve Japonya gelmektedir. Bu dört ülke dünya buğday ithalatının yaklaşık %25’lik kısmını oluşturmaktadır. Dünya nüfusu arttıkça, buğday talebi de artmaktadır. Dünyada buğday ticaretinde, Dünya Ticaret Örgütü’nün Tarım Antlaşması kuralları geçerli bulunmaktadır. ⁽⁴⁾

9.3.2 Kömür

Kömür, Dünya ölçeğinde kullanımı en fazla artan kaynak olma özelliğine sahiptir. Kömür, 50’nin üzerinde ülkede üretilmekte ve 70’in üzerinde ülkede tüketilmektedir. Dünya nüfusunun artması, artan elektrik ihtiyacının karşılanması ve ısınmadaki rolü ile kömür, en önemli tüketim mallarından biri haline gelmiştir.

9.3.2.1 Kömür Üretimi

Dünya kömür üretimi 2007 yılında 6.488 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Bu miktarın yaklaşık %85’i taşkömürü ve %15’i ise linyit üretimidir.⁽⁵⁾ Küresel ölçekte ticareti yapılan taşkömürünün iki ana kullanım amacı bulunmaktadır: elektrik üretimi (buhar kömürü) ve demir çelik endüstrisinde kullanılan kok kömürüdür. (koklaşabilir kömür). 2006 yılı rakamlarına göre dünya kömür ticaretinin %73’ü buhar kömürü ve %27’si ise kok kömürüdür ⁽⁶⁾

Dünya kömür üretiminin %38,4’ünü Çin tek başına gerçekleştirmektedir. 2006 yılında kömürün %80’i Çin, ABD, Hindistan, Avustralya, Rusya ve Güney Afrika tarafından üretilmiştir. Üretimin %56,7’sini Asya-Pasifik bölgesi, %19,6’sını Avrupa-Avrasya bölgesi ile %18,2’sini de Kuzey Amerika bölgesi paylaşmaktadır. ⁽⁷⁾

Dünya kömür ticaret hacmi, 2006 yılında 815 milyon tona ulaşmıştır.⁽⁸⁾ En büyük ihracatçı olarak 231 milyon ton ile Avustralya başta gelmektedir. Dünya kömür ihracatının %80’i Avustralya, Endonezya, Rusya, Güney Afrika, Çin ve Kolombiya tarafından gerçekleştirilmiştir.

9.3.2.2 Kömür Tüketimi

Kömür ithalatında, Asya-Pasifik bölgesindeki 3 ülke Japonya, Güney Kore ve Tayvan %40 ile en büyük payı almaktadır. 2006 yılı itibariyle Japonya, küresel ticareti yapılan kömürün %21,8’ini satın almıştır. Elektrik ya da ısı üretimi amacıyla kömür ithal eden ülkeler arasında; Almanya, Belçika, Danimarka, Finlandiya, Fransa, İrlanda, İtalya, Japonya, Güney Kore, Hollanda ve Portekiz bulunmaktadır.

Kömür rezervleri bakımından en zengin 20 ülkenin elektrik üretimindeki kömür kullanımı ise ortalama %46’dır. Bu ülkelerdeki elektrik üretiminde kömür kullanımı 2006 yılı itibariyle Polonya’da %93, Güney Afrika Cumhuriyeti’nde %92,8, Çin ve Avustralya’da %79, Kazakistan’da %71, Hindistan’da %70, Çek Cumhuriyeti’nde %67, Yunanistan’da %64, Almanya ve ABD’de ise %51 paylarına sahiptir. ⁽⁹⁾

9.4. Maden ve Mineraller

Dünya maden üretiminde rol oynayan ülkelerin başında ABD, Çin, G.Afrika, Kanada, Güney Amerika, Avustralya ve Rusya gelmektedir. Dünya ticaretinde madencilik ürünleri başlıca üç grupta toplanır. Bu ürünler arasında dünya ihracat değerlerine göre ham petrol, demir dışı metaller ve endüstriyel mineraller önemli yere sahiptir.

2005 yılı dünya maden üretim değerlerine göre, ilk sıralarda (1,52 milyar tonla) demir cevheri, tuz ve boksitin olduğu görülmektedir. Bunu takip eden mineraller boksit (alüminyum) ve kromdur. Dünya maden üretiminin yoğun olduğu diğer mineraller fosfat, azot, jips, kükürt, soda ve ponza olarak sıralanmaktadır.

2005 yılı rakamlarına göre dünyada maden üretimi 2.463 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Bu üretimin % 62’si demir cevheridir. Dünyada en çok maden ithalatı yapan ülkelerin başında Japonya, Çin, Kore, Almanya ve İtalya gelmektedir. ⁽¹⁰⁾

9.5. Petrol ve Doğalgaz ⁽¹¹⁾

İnsanların yaşamında, çalışma hayatında, sanayide, üretimde, ulaşımda, iletişim ve ticaretin her bölümünde enerji tüketimi yer alır. Kullanılan bu enerjinin % 59’u petrol ve doğalgazdan elde edilmektedir.

9.5.1 Petrol Üretimi

Dünyada 2008 Yılında 3.929 milyon ton petrol üretimi yapılmıştır. Petrol üretiminde Amerika Kıtası %24,  Avrupa ve AvrupaAsya %22, Ortadoğu %32,  Afrika Kıtası %12 ve Asya Pasifik ülkeleri %10 paylara sahiptir.  

9.5.2 Doğalgaz üretimi

Dünyada 2008 yılında Doğalgaz üretimi 2.768 milyon tondur. Bu üretimin Amerika Kıtası %32, Avrupa ve AvrupaAsya %35, Ortadoğu %13, Afrika Kıtası %7 ve Asya Pasifik ülkeleri %13 paylara sahiptir.    

9.5.3 Petrol tüketimi,

Dünyada 2008 yılında petrol tüketimi 3.928 milyon tondur. Bu tüketimde Amerika Kıtası %34,  Avrupa ve AvrupaAsya %24,  Ortadoğu %8,  Afrika Kıtası %4 ve Asya Pasifik ülkeleri %30 paylarla sıralanmaktadır.    

9.5.4 Doğalgaz tüketimi

Dünyada 2008 yılında doğalgaz tüketimi 2.726 milyon tondur. Bunun Amerika Kıtası %32, Avrupa ve AvrupaAsya %28, Ortadoğu %11, Afrika Kıtası %3 ve  Asya Pasifik ülkeleri %16 paylarla sıralanmaktadır.

9.6. Gemi Acenteleri ve Görevleri

Dünyada ‘tanınan’ başlıca ürünlerden bahsedildiğinde, liman acentelerinin bu ürünlerin hangi ülkelerde üretildiğini ve ihtiyaç duyulan ülkeler tarafından ne kadar ithal edildiğini bilmesi önemlidir. Bu düşünceye sahip liman acenteleri, tüketim malını ithal eden firmalarla işbirliği içinde olmalıdır. İşbirliği içinde bulunan liman acenteleri, hiçbir zaman faaliyet alanı dışında kalmaz.

9.6.1. Ürün Sertifikaları         

İthal edilen bazı ürünlere kalite belgesi, bitki ve hayvansal ürünlerin sağlık sertifikası ve bazı ürünlerde istenen analiz raporu vb, mal çıkış limanında yetkili otoriteler tarafından tanzim edilerek gemiye verilir. Gemi acenteleri, geminin limana gelişinde bu belgeleri gemiden alarak yetkili otoritelere veya malın ithalatçısına teslim etmelidir.

9.6.2. İhbarlar

Gemi acenteleri, taşıyan tarafından acente olarak atandığında, geminin geliş ihbarlarını, taşıma sözleşmesi hükümleri gereğince alıcılara ve ilgili kuruluşlara düzenli olarak vermelidir. Geminin limana gelişinde yine kurallar gereği gecikmeksizin hazırlık mektubu, (NOR)⁽¹²⁾  vermelidir.

9.6.3. Gemi Kaptanı ile Mutabakat Sağlama

Gemi acenteleri, geminin gelişinde gemi kaptanından tahliye edilecek yük hakkında ayrıntılı bilgi almalı ve gemi tahliyesinin önce hangi ambardan başlayacağını öğrenmelidir.  

9.6.4. Malın Teslim Edilmesi

Gemi acenteleri, limanlarına ithal yükü getiren gemilerin acente olarak atandığında, taşınan yük ile ilgili atayanından:

a.     Navlun alacağı olup olmadığını,

b.    Demoraj alacağı olup olmadığını,

c.     Taşınan yükün yükleme limanında yüke yapılan masraf alacağının olup olmadığını, yazılı olarak istemelidir.

d.    Taşıyanın yük üzerinde alacağı varsa, bu alacağının tahsil edildikten sonra malı alıcısına teslim etmelidir.

9.6.5. Gemi Acentesi Tarafından Tanzim Edilen Belgeler

Gemi acentelerinin, gemi yükünün tahliyesinde Olaylar Çizelgesi (Statement of Facts) tanzim etme görevleri vardır. Malın tahliyesi sırasında meydana gelen olayları, gemi kaptanıyla mutabakat sağlamak suretiyle, gemi jurnaline uygun olarak “Olaylar Çizelgesi” tanzim etmeli ve ilgililere imzalatmalıdır.

Gemi tahliyesinin bitiminde, hazırlık mektubunun kabul nüshası ile birlikte olaylar çizelgesi varsa protesto mektuplarını derhal taşıyana e-posta veya faks ile bildirmeli ve asıllarını da en kısa sürede göndermelidir. 

9.6.6. Sonuç

Gemi acenteleri, ülkelerine dünyanın bir ucundan taşınan yüklerin mevsimler itibariyle yapılan sevkiyat miktarlarını bilmelidirler. Bu bilgilere sahip gemi acenteleri, kendi ülkesinde çıkan bir ürünü, tüketim yapan başka ülkeye satılmasına imkân yaratarak ülkesinin ekonomisine katkı sağlamalıdır.

Açıklamalar                             :

1.     FAO, food and Agricultural Organization

2.     Abdülkadir Özdabak İstanbul 17-19.12.2008 VII. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu Bildirisi

3.     DTO, Deniz Ticaret Odası 2008 Yılı Sektör Raporu

4.     Halil Kızılarslan, Dünyada ve Türkiye’de Buğday Üretimi ve Uygulanan Politikaların Karşılaştırılması. GOÜ Ziraat Fakültesi Dergisi 2004, 21-23-38 

5.      Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Kömür Sektörü Raporu 2009 s.7

6.     WCI, World Coal Institute 2007

7.     Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Kömür Sektörü Raporu 2009 s.9

8.      WCI 2007

9.     IEA, International Energy Agency 2006

10.  Tülay Uyanık, Maden ve Mineraller Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İGEME 2006

11.   Petrol İşleri Genel Müdürlüğü / BP Statistical of World Energy June 2009

12.   NOR- Notice of Readiness

Ruhi Duman

İstanbul,  14 Eylül 2009