Aylık Yazı Dizileri
Gemi Acenteliği ve Ticaret (6) Mal Çıkış Yerleri
GEMİ ACENTELİĞİ VE TİCARET (6)
MAL ÇIKIŞ YERLERİ
6.1 Giriş
İnsanoğlu yaşamak için, mutlu olmak için, insanın, toplumun, milletin varlığı, güvenliği ve bekası için, sahip bulunduğu kaynakları etkin ve verimli şekilde üretim yaparak kullanır. Ülkesi için bir güç oluşturacak biçimde çalışmalar yapar. Bunlar, tarım, petrol, doğalgaz, sanayi, ticaret, hizmetler, ulaştırma, deniz ve denizcilik ve diğerleri bir bütün olarak iktisadi ve çalışma hayatını oluşturur.
Bir ülkenin iktisadi gücü, başta insan kaynakları olmak üzere, yurtiçi ve yurtdışı kaynaklarının, ilgi ve ilişkilerinin iktisadi ve çalışma hayatının çeşitli alanlarında verimli bir şeklide üretime dönüşmesiyle ve bu üretimin etken biçimde mübadelesi, pazarlaması, dağıtımı ve tüketimiyle kuvvetlenir ve gelişir.
İktisadi ve çalışma hayatının anlayışı ve yaklaşımı; ülkenin sahibi bulunduğu iktisadi kaynaklarını, ilişkilerini ve toplumumun iktisadi faaliyetlerini egemen kılar. Bir başka deyişle, ülke egemenliği, iktisadi ve çalışma hayatının esası kabul edilir. Ülkenin iktisadi güç ve imkanlarına, ilişkilerine ve toplumun iktisadi faaliyetlerine yaygınlaşmasını ve hakim kılınmasını sağlar.
6.2. Kaynakların Üretimi
Üretim anlayışı, her alanda yapılacak üretimin dünya pazarlarında kolayca talep görecek kalitede ve düzeyde olması, rekabet gücüne sahip bulunması ve halkın ihtiyaçlarını karşılayacak miktarlarda yapılması ve sürekli geliştirilmesi esasına dayanır. Milletin sahip olduğu ve doğrudan üretime koyabileceği kaynaklar dikkate alınarak, dünya pazarlarında mukayeseli üstünlüğü sağlayacak özellikleri dikkate alarak üretilecek mal ve hizmetlerin seçimi ve halkın bu doğrultuda yönlendirilmesi, özendirilmesi, desteklenmesi bir kamu hizmeti olarak kabul edilir.
Üretim, bilgili ve yetişmiş insan gücü, çağdaş teknoloji, sağlam ve sağlıklı öz kaynaklara dayanan sermaye ile yapılır. Üretim alanında devlet, yol gösterici, özendirici, destekleyici ve tüketiciyi koruyucu, serbest rekabet ortamını yaratıcı görevlerini üstlenir. Toplumda sosyal ve iktisadi mutabakatın ve dayanışmanın oluşturulması toplumun görevleri içinde yer alır.(1)
6.2.1 Üretim Felsefesi
Üretim felsefesi, sosyal yaşamın temelinde bulunan bir olgu olarak insani ihtiyaçları karşılayacak mal ve hizmetleri elde etmek amacıyla, gerçekleştirilen faaliyetlerin bütünüdür. Bir mal ya da hizmetin yaratılmasını sağlayan etkinlikler toplamıdır. Bunlar:
i. Toprağı ekmek suretiyle belirli birtakım ürünler yetiştirmeye tarımsal üretim,
ii. Sınaî birtakım girdiler kullanmak suretiyle, endüstriyel ürünler meydana getirmeye sınaî üretim,
iii. Zihin gücü ve emeği harcayarak entelektüel bir ürün ya da eser meydana getirmeye de zihinsel üretimadı verilir.
6.2.2. Üretimde Araç, Güç ve İlişkiler
Üretim süresi içinde üretim araçlarının kullanılması, üretimin güçlendirilmesi ve üretim ilişkilerinin kurulması çok önemlidir. Söz konusu üretim sürecinde:
a. İnsan emeğinin tamamlayıcısı olarak kullanılan nesnelere; üretim sürecine doğrudan ya da dolaylı olarak katılan kendileriyle üretimin yapılabildiği doğal ya da insan eseri her türlü araç, nesne ve teknik bilgiye ‘üretim araçları’denir.
b. Bu üretim araçlarıyla insan emeğinin meydana getirdiği bütünlüğe, üretim araçları ile bu araçları kullanabilen, bilgi, üretim deneyimi ve iş alışkanlıklarına sahip insan emeğinin meydana getirdiği bütünlüğe ‘üretim güçleri’adı verilir.
c. Bir toplumda insan bilincinden bağımsız olarak var olan maddi ilişkilere, üretim faaliyeti sırasında insanlar arasında kurulan ilişkilerin tümüne, üretim, mübadele ve zenginliğin dağılımı sürecinde oluşan ilişkilere ‘üretim ilişkileri’denir.
6.2.3. Üretilen Mallar
Mal üretiminde ana koşul, emek ürünü olması, başkaları için üretilmiş olması ve pazarda satılabilmesidir. Üretilen mallar, ihtiyaç gidermede çeşitli özellikler taşır. Emek, malın ayrılmaz bir parçasıdır. Emek türlerine göre mallar üçe ayrılır:
i. Basit mallar,
ii. Toplum için üretilen mallar,
iii. Evrensel mallar.
Evrensel mallar, bilimsel bilginin eseridir. Bilimsel bilginin üretim sürecine uygulandığı her alanda bu tür mallar üretilir. (2)
6.2.4 Üretimde Dört Unsur
Üretimin yapılması için toprak, emek, sermaye ve müteşebbis’e ihtiyaç duyulur. Bu dört unsur ile insanların ihtiyaçları öncelik sırasına göre tespit edilerek üretilir. Üretimle tüketim dengeli olmalıdır. Genel olarak tüketimi yapılmayan mal veya hizmetler üretilmez. Diğer bir ifadeyle üretim yapılması, ihtiyaçlardan doğar.
6.3 Mübadele, Pazarlama, Dağıtım ve Tüketim
Mübadele-Pazarlama-Dağıtım ve tüketim sürecinde vatandaşların serbest iradelerinin oluşturacağı ortam iktisadi ve çalışma hayatımızın temelini oluşturur. Vatandaşlar ürettikleri mal ve hizmetleri yurtiçi ve yurtdışı piyasalara, pazarlara kolayca taşıyabilmeli ve pazarlayabilmelidir. Devletin bu konulardaki görevi, alt yapıların tamamlanması, güvenliğin sağlanması, uluslararası ilişkilerin kurulmasını esas kılar.
Her ülke, ürettiği ürünü dünya pazarlarına sunar. Bazı ürünler, pazar araştırması gerektirirken, başlıca ürünlerin de ülkenin ana ihtiyacı olmasından dolayı pazarı hazırdır. Bütün bu ürünlerin ülkelerarası kolayca taşınması denizyoluyla gerçekleşir. Dünya ticaretinde yapılan mal alım ve satımları ‘tanınan’ başlıca ürünlerden oluşur. Bunun verimlilik ve üretimde seçenek arayışında sanayileşmiş ülkeler, bu pazarları elinde bulundurmakta ve kontrolleri altında tutmaktadır.
Başlıca üretilen bu ürünlerin bir çıkış yeri vardır. Bunlar, maden, petrol, cevher, kömür, tahıl, orman ürünleri, et, balık, hayvan derisi, gıda, kauçuk, çelik, yüksek değer taşıyan mamuller, sanayi ürünleri, mamul giyim eşyaları v.b. olup birçok eşya deniz yoluyla taşınmaktadır.
Bu ürünler, ülkelerin ana ihtiyaç kaynağı olmasından dolayı dünyanın bir ucundan çok uzak mesafelere taşınmaktadır. Gelişmekte olan bazı ülkelerde ise bu ürünler için tamamen yeni bir ticaret imkânı doğar. Bu faaliyetlerin geliştirilmesi için yeni limandeğişim ilişkileri, pazar ilişkilerinin gelişmesini de beraberinde geliştirir. Mal çeşitleri çoğaldıkça, pazar hacmi de genişler. (3) Bu gibi durumlarda donatanlar, liman işleticileri ve liman acenteleri, her zaman işbirliği içinde bulunurlar.
6.4 Mal Çıkış Yerleri
Bir malın üretilmesi için coğrafi bölge ve iklim çok önemli noktalardan biridir. Çeşitli alanlarda yapılan mal üretimi, iklim koşullarına bağlıdır. Sınırları karada olan bir ülkeye kıyasla, sınırları denize kıyısı bulunan devletler, coğrafi bakımdan çok büyük avantajlara sahip bulunur. Merkezi mevkide bulunmak, büyük ticaret yollarına yakın limanlara sahip olmak, stratejik bakımdan büyük avantaj sağlar. (4)
Coğrafi bölgelerin özellikleri her yerde aynı değildir. Fiziki, beşeri ve ekonomik özellikler bakımından farklılaşmalar görülür. Bir coğrafi bölgenin sınırlarının belirlenmesinde bu özellikler dikkate alınır.
6.4.1. Kaynaklar
Yeryüzünün jeolojik yapısı itibariyle yeryüzü ve yeraltı kaynakları ülkeler için çok önemlidir. Bazı ülkelerin toprakları tarıma elverişlidir. Bazı ülkelerin ise yer altı kaynakları zengindir. Her iki durumda da dünya ticaretinde önemli rol oynar. Yeraltı kaynaklarının başlıca ürünleri petrol ve doğalgaz ile çok çeşitli maden kaynaklarıdır. Bazı ülkelerin yeraltı kaynakları rezerv itibariyle oldukça zengindir. Yeryüzü kaynakları olarak da tarım ve orman ürünleri başta gelir. Dünyanın başlıca ürünleri:
i. Tarım Ürünleri,
ii. Petrol ve Doğalgaz,
iii. Kömür ve Madenler,
iv. Orman Ürünleri,
v. Su Ürünleri,
vi. Metal Ürünler,
vii. Canlı Hayvan,
viii. Sanayi Ürünleri,
ix. Kimyasal Ürünler,
x. Diğerleri.
6.4.2. Ulaşım
Malların üretim yerinden limanlara ulaşımı çok önemlidir. Bu ulaşım, çoğunlukla demiryolu, iç suyolu ve karayolu ile gerçekleşmektedir. Üretim yeri ile liman arasındaki mesafe ve bağlantı yolu önem arz eder. Limanların deniz ve kara arasındaki ulaşım bağlantıları etkin ve akıcı olmalıdır. Özellikle karayolları, demiryolları ve iç suyolları ile kesintisiz bağlantıların ürün çıkışları, limanlar için çok önem taşır.
6.5. Deniz Taşımacılığı
Büyük bir ivme kazanan küreselleşme, azalan ticari engeller ve gittikçe artan hareketli işgücü sayesinde, deniz ulaşım ve nakliye sektörleri, büyüme grafiği çizmektedir. Hizmetlerini farklı alanlara kaydırarak genişleten ulaşım şirketleri ve nakliye hizmeti sağlayıcıları, tedarik zincirlerini de yönetme imkânı bulmuştur.
Dünya geliştikçe ham madde ve pazarın yakınlığı önemli hale geldiği, bunun da dünya ekonomisi ve taşımacılık yollarına kadar pek çok şeyin şekillenmesinde rol oynadığı görülür. Demir cevheri, hububat, çelik, çimento, kömür ve bakır gibi sanayi üretiminde kullanılan metal ve ham maddeler deniz taşımacılığı yoluyla her gün birçok ayrı rotadaki gemilerle taşınmaktadır. Dünya ticareti, bir ülkenin belirli düzeyde ürettiklerini satması ya da eksikliğini duyduğu şeyleri satın alması, uluslararası ticari ilişkilere dayanır. Bir ülkenin sadece kendi üretim ve kaynaklarına dayanarak kalkınamadığı-ilerleyemediği görülür. (5)
Deniz taşımacılığı, dünya ticaretine çok yakından bağlıdır. Ticaretin iyi olduğu dönemlerde, gemilerle taşınan yük miktarı ve kârlılık oranı artar. (6)
6.6 Dış Ticaret
Alıcı ve satıcının ülkeleri farklı olduğunda, buna dış ticaret, uluslararası ticaret veya sınır ötesi ticaret denir. Dış ticarette, iç ticarette olmayan bazı riskler bulunur. Döviz riski, politik risk, ülke riski, transfer riski vb. Ülkelerarasında mal hareketlerinin yapılmasını gerektiren dış ticaret, uluslararası ticaret kurallarına göre yapılır Uluslararası ticaret temel olarak üç şekilde icra edilir. Bunlar:
i. Mal Mukabili,
ii. Vesaik Mukabili,
iii. Akreditif,
Olarak adlandırılır.
6.7. İhracat
İhracat, tamamen ya da kısmen ulusal ekonomi tarafından üretilmiş olan malların gümrük kapılarından fiili çıkışının yapılmasıdır. Bu genel olarak bir bedel karşılığında yurtdışına satılması işlemi olarak tanımlanır. İhracat, ulusal ekonomiden fiziki mal çıkışı anlamı taşırken, ulusal ekonomiye yabancı ya da ulusal para cinsinden nakit girişi anlamına da gelir. (7)
6.7.1. İhracat İzni
Ülkelerde üretilen ürünlerin bazılarına, ihracat için ön izin alınması gereken durumlar mevcuttur. Bunlar genellikle, silah ve mühimmat, uyuşturucu kimyasal ürünler, tehlikeli atıklar, canlı hayvanlar vb. ürünlerdir. Bu ürünlerin ihraç edilmesi için yetkili otoritelerden, önce izin alınmak suretiyle mal ihracatı yapılabilir.
6.7.2. İhracatı Yasak Mallar
Bazı ürünlerin ihracı yasak olan mallar da vardır. Bunların başında, kültür varlıkları gelir. Uluslararası anlaşmalara göre bu varlıkların ihracı ve el değiştirmesi men edilmiştir. Bu varlıklar, sergilenmek amacıyla denizyoluyla taşıma yapılabilir.
6.8 Gemi Acenteleri ve Görevleri
Dünya ticaretinin mal çıkış limanlarında gemi acentelerinin önemli görevleri vardır. Gemi acenteleri, her zaman kendilerini liman acentesi olarak atayanın hak ve menfaatlerini korumakla yükümlüdür. Liman Acentelerinin, atayanının talimatlarını etkin ve hızlı biçimde uygulaması, geminin gereksinimlerini ve isteklerini ticari çıkarlara uygun olarak yerine getirmesi ve özen göstermesi görevleri arasındadır.
Dünyada ‘tanınan’ başlıca ürünlerden bahsedildiğinde, liman acenteleri ürünün hangi ülkede üretildiğini, bunun verimlilik ve ihtiyaç duyulan ülkeler tarafından ithal edildiğini bilmesi önemlidir. Bu düşünceye sahip bir liman acentesi, liman idaresiyle işbirliği içinde olmalıdır. İşbirliği içinde bulunan liman acenteleri, hiçbir zaman faaliyet alanı dışında kalmaz. Yeni ticari faaliyetleri geliştirmek için yapıcı düşünce içinde olması gerekir.
İhraç konusu ürüne göre işlemlerin yapılması konusunda liman acentelerine önemli görevler düşer. Dünya Ticaret Örgütü (WTO) (8) tarafından belirlenen kurallar, Dünya Gümrük Örgütü (WCO) (9)tarafından uygulanır. İhraç edilen bazı ürünlere kalite belgesi, bitki sağlık sertifikası, hayvansal ürünlerin sağlık sertifikası ve bazı ürünlerde istenen analiz raporu vb mal çıkış limanında yetkili otoriteler tarafından tanzim edilmiş belgeler alınarak taşıma yapan gemiye verilir. Bazı ürünler için ihracatın yapılacağı ülkeye göre ikili anlaşmalar çerçevesinde belgeler tanzim edilerek gemiye verilir. Bu belgeler olmadan taşıma yapan gemiye karasularına giriş izni dahi verilmemektedir.
6.8.1. İhbarlar
Gemi acenteleri, taşıyan tarafından liman acentesi olarak atandığında, geminin geliş ihbarlarını, navlun sözleşmesi hükümleri gereğince yükleyici ve ilgili kuruluşlara düzenli olarak yapmalıdır. Geminin limana gelişinde yine kurallar gereği gecikmeksizin hazırlık mektubu, (NOR)(10) vermelidir.
6.8.2. Gemi Kaptanı ile Mutabakat Sağlama
Gemi acenteleri, geminin gelişinde gemi kaptanına yüklenecek yük hakkında bilgi vermeli ve gemi ambarlarının kapasitesini, ilk yüklemenin hangi ambardan başlayacağını öğrenmelidir.
6,8.3. Gemi Acentesi Tarafından Tanzim Edilen Belgeler
Gemi acentelerinin görevleri arasında, gemiye yüklenen yükle ilgili kurallar gereği tanzim
etmesi gereken belgeler vardır. Bunlar:
a. Yükleme Ordinosu (Mate’s Receipt)
Liman acentesi, malın yükleyicisi veya ihracatçısından detaylı bilgi aldıktan sonra ilk iş olarak “Yükleme Ordinosu” tanzim ederek yükleyiciye vermelidir.
b. Olaylar Çizelgesi (Statement of Facts)
Malın yüklenmesi sırasında meydana gelen olayları, gemi kaptanıyla mutabakat sağlamak suretiyle, gemi jurnaline uygun olarak “Olaylar Çizelgesi” tanzim etmeli ve ilgililere imzalatmalıdır.
c. Konşimento (Bill of Lading)
Gemi acenteleri, yüklenen mal ile ilgili, taşıyanın yapmış olduğu Navlun Sözleşmesi şartlarına uygun olarak, taşıyanın muvafakatini almak şartıyla “Konşimento” tanzim etmelidir.
6.8.4. Gemiye Verilecek Dokümanlar
Gemi acentelerinin dikkat edecekleri konulardan biri de, ihracatta kullanılan uluslararası dokümanlardır. Bunların başında Konşimento gelir. Taşınan malın cins ve nevi’ne göre menşe şahadetnamesi, sertifikalar, gözetim ve analiz raporları, ikili anlaşmalar çerçevesinde yapılan ihracatlara ait belgeler olarak devam eder.
6.8.5. Sonuç
Yük çıkışı limanlarında bulunan gemi acenteleri, ülkelerinden dünyanın bir ucuna taşınan yüklerin mevsimler itibariyle üretim ve sevkiyat miktarlarını bilmelidirler. Bu bilgilere sahip gemi acenteleri, kendi ülkesinde çıkan bir ürünün, daha başka ülkeye satılmasına imkân yaratabilir. Gemi acenteleri, denizyoluyla taşınabilen yüklerin menşeleriyle ilgili iyi bir temel bilgiye sahip olmalıdır.
Açıklamalar :
1. E.Z.Ökte YMHHD Amaçları, İlkeleri, Hedefleri Eseri S.403 İstanbul 2003
2. Kadir Yaşargün “Evrensel Değer Teorisyeni 2” 28.8.2008 (Nano teknoloji ve üretimi, nükleer teknoloji aracılığı ile üretilen mallar, evrensel mallara en çarpıcı örneklerdir.)
3. A.G.E.
4. Mahan, Alfred Thayer. Deniz Gücünün Tarih Üzerine Etkisi s.52 Q-Matris Yayını 2003
5. Dr. Sıtkı Ustaoğlu LSE Seminer Bildirisi
6. Kadir Yaşargün A.G.E.
7. Dış Ticarette Mal Hareketleri Md. 1 İhracat Tanımı
8. WTO World Trade Organization
9. WCO, World Customs Organization
10. NOR Notice of Readines
Ruhi Duman
Bostancı, 17 Haziran
MAL ÇIKIŞ YERLERİ
6.1 Giriş
İnsanoğlu yaşamak için, mutlu olmak için, insanın, toplumun, milletin varlığı, güvenliği ve bekası için, sahip bulunduğu kaynakları etkin ve verimli şekilde üretim yaparak kullanır. Ülkesi için bir güç oluşturacak biçimde çalışmalar yapar. Bunlar, tarım, petrol, doğalgaz, sanayi, ticaret, hizmetler, ulaştırma, deniz ve denizcilik ve diğerleri bir bütün olarak iktisadi ve çalışma hayatını oluşturur.
Bir ülkenin iktisadi gücü, başta insan kaynakları olmak üzere, yurtiçi ve yurtdışı kaynaklarının, ilgi ve ilişkilerinin iktisadi ve çalışma hayatının çeşitli alanlarında verimli bir şeklide üretime dönüşmesiyle ve bu üretimin etken biçimde mübadelesi, pazarlaması, dağıtımı ve tüketimiyle kuvvetlenir ve gelişir.
İktisadi ve çalışma hayatının anlayışı ve yaklaşımı; ülkenin sahibi bulunduğu iktisadi kaynaklarını, ilişkilerini ve toplumumun iktisadi faaliyetlerini egemen kılar. Bir başka deyişle, ülke egemenliği, iktisadi ve çalışma hayatının esası kabul edilir. Ülkenin iktisadi güç ve imkanlarına, ilişkilerine ve toplumun iktisadi faaliyetlerine yaygınlaşmasını ve hakim kılınmasını sağlar.
6.2. Kaynakların Üretimi
Üretim anlayışı, her alanda yapılacak üretimin dünya pazarlarında kolayca talep görecek kalitede ve düzeyde olması, rekabet gücüne sahip bulunması ve halkın ihtiyaçlarını karşılayacak miktarlarda yapılması ve sürekli geliştirilmesi esasına dayanır. Milletin sahip olduğu ve doğrudan üretime koyabileceği kaynaklar dikkate alınarak, dünya pazarlarında mukayeseli üstünlüğü sağlayacak özellikleri dikkate alarak üretilecek mal ve hizmetlerin seçimi ve halkın bu doğrultuda yönlendirilmesi, özendirilmesi, desteklenmesi bir kamu hizmeti olarak kabul edilir.
Üretim, bilgili ve yetişmiş insan gücü, çağdaş teknoloji, sağlam ve sağlıklı öz kaynaklara dayanan sermaye ile yapılır. Üretim alanında devlet, yol gösterici, özendirici, destekleyici ve tüketiciyi koruyucu, serbest rekabet ortamını yaratıcı görevlerini üstlenir. Toplumda sosyal ve iktisadi mutabakatın ve dayanışmanın oluşturulması toplumun görevleri içinde yer alır.(1)
6.2.1 Üretim Felsefesi
Üretim felsefesi, sosyal yaşamın temelinde bulunan bir olgu olarak insani ihtiyaçları karşılayacak mal ve hizmetleri elde etmek amacıyla, gerçekleştirilen faaliyetlerin bütünüdür. Bir mal ya da hizmetin yaratılmasını sağlayan etkinlikler toplamıdır. Bunlar:
i. Toprağı ekmek suretiyle belirli birtakım ürünler yetiştirmeye tarımsal üretim,
ii. Sınaî birtakım girdiler kullanmak suretiyle, endüstriyel ürünler meydana getirmeye sınaî üretim,
iii. Zihin gücü ve emeği harcayarak entelektüel bir ürün ya da eser meydana getirmeye de zihinsel üretimadı verilir.
6.2.2. Üretimde Araç, Güç ve İlişkiler
Üretim süresi içinde üretim araçlarının kullanılması, üretimin güçlendirilmesi ve üretim ilişkilerinin kurulması çok önemlidir. Söz konusu üretim sürecinde:
a. İnsan emeğinin tamamlayıcısı olarak kullanılan nesnelere; üretim sürecine doğrudan ya da dolaylı olarak katılan kendileriyle üretimin yapılabildiği doğal ya da insan eseri her türlü araç, nesne ve teknik bilgiye ‘üretim araçları’denir.
b. Bu üretim araçlarıyla insan emeğinin meydana getirdiği bütünlüğe, üretim araçları ile bu araçları kullanabilen, bilgi, üretim deneyimi ve iş alışkanlıklarına sahip insan emeğinin meydana getirdiği bütünlüğe ‘üretim güçleri’adı verilir.
c. Bir toplumda insan bilincinden bağımsız olarak var olan maddi ilişkilere, üretim faaliyeti sırasında insanlar arasında kurulan ilişkilerin tümüne, üretim, mübadele ve zenginliğin dağılımı sürecinde oluşan ilişkilere ‘üretim ilişkileri’denir.
6.2.3. Üretilen Mallar
Mal üretiminde ana koşul, emek ürünü olması, başkaları için üretilmiş olması ve pazarda satılabilmesidir. Üretilen mallar, ihtiyaç gidermede çeşitli özellikler taşır. Emek, malın ayrılmaz bir parçasıdır. Emek türlerine göre mallar üçe ayrılır:
i. Basit mallar,
ii. Toplum için üretilen mallar,
iii. Evrensel mallar.
Evrensel mallar, bilimsel bilginin eseridir. Bilimsel bilginin üretim sürecine uygulandığı her alanda bu tür mallar üretilir. (2)
6.2.4 Üretimde Dört Unsur
Üretimin yapılması için toprak, emek, sermaye ve müteşebbis’e ihtiyaç duyulur. Bu dört unsur ile insanların ihtiyaçları öncelik sırasına göre tespit edilerek üretilir. Üretimle tüketim dengeli olmalıdır. Genel olarak tüketimi yapılmayan mal veya hizmetler üretilmez. Diğer bir ifadeyle üretim yapılması, ihtiyaçlardan doğar.
6.3 Mübadele, Pazarlama, Dağıtım ve Tüketim
Mübadele-Pazarlama-Dağıtım ve tüketim sürecinde vatandaşların serbest iradelerinin oluşturacağı ortam iktisadi ve çalışma hayatımızın temelini oluşturur. Vatandaşlar ürettikleri mal ve hizmetleri yurtiçi ve yurtdışı piyasalara, pazarlara kolayca taşıyabilmeli ve pazarlayabilmelidir. Devletin bu konulardaki görevi, alt yapıların tamamlanması, güvenliğin sağlanması, uluslararası ilişkilerin kurulmasını esas kılar.
Her ülke, ürettiği ürünü dünya pazarlarına sunar. Bazı ürünler, pazar araştırması gerektirirken, başlıca ürünlerin de ülkenin ana ihtiyacı olmasından dolayı pazarı hazırdır. Bütün bu ürünlerin ülkelerarası kolayca taşınması denizyoluyla gerçekleşir. Dünya ticaretinde yapılan mal alım ve satımları ‘tanınan’ başlıca ürünlerden oluşur. Bunun verimlilik ve üretimde seçenek arayışında sanayileşmiş ülkeler, bu pazarları elinde bulundurmakta ve kontrolleri altında tutmaktadır.
Başlıca üretilen bu ürünlerin bir çıkış yeri vardır. Bunlar, maden, petrol, cevher, kömür, tahıl, orman ürünleri, et, balık, hayvan derisi, gıda, kauçuk, çelik, yüksek değer taşıyan mamuller, sanayi ürünleri, mamul giyim eşyaları v.b. olup birçok eşya deniz yoluyla taşınmaktadır.
Bu ürünler, ülkelerin ana ihtiyaç kaynağı olmasından dolayı dünyanın bir ucundan çok uzak mesafelere taşınmaktadır. Gelişmekte olan bazı ülkelerde ise bu ürünler için tamamen yeni bir ticaret imkânı doğar. Bu faaliyetlerin geliştirilmesi için yeni limandeğişim ilişkileri, pazar ilişkilerinin gelişmesini de beraberinde geliştirir. Mal çeşitleri çoğaldıkça, pazar hacmi de genişler. (3) Bu gibi durumlarda donatanlar, liman işleticileri ve liman acenteleri, her zaman işbirliği içinde bulunurlar.
6.4 Mal Çıkış Yerleri
Bir malın üretilmesi için coğrafi bölge ve iklim çok önemli noktalardan biridir. Çeşitli alanlarda yapılan mal üretimi, iklim koşullarına bağlıdır. Sınırları karada olan bir ülkeye kıyasla, sınırları denize kıyısı bulunan devletler, coğrafi bakımdan çok büyük avantajlara sahip bulunur. Merkezi mevkide bulunmak, büyük ticaret yollarına yakın limanlara sahip olmak, stratejik bakımdan büyük avantaj sağlar. (4)
Coğrafi bölgelerin özellikleri her yerde aynı değildir. Fiziki, beşeri ve ekonomik özellikler bakımından farklılaşmalar görülür. Bir coğrafi bölgenin sınırlarının belirlenmesinde bu özellikler dikkate alınır.
6.4.1. Kaynaklar
Yeryüzünün jeolojik yapısı itibariyle yeryüzü ve yeraltı kaynakları ülkeler için çok önemlidir. Bazı ülkelerin toprakları tarıma elverişlidir. Bazı ülkelerin ise yer altı kaynakları zengindir. Her iki durumda da dünya ticaretinde önemli rol oynar. Yeraltı kaynaklarının başlıca ürünleri petrol ve doğalgaz ile çok çeşitli maden kaynaklarıdır. Bazı ülkelerin yeraltı kaynakları rezerv itibariyle oldukça zengindir. Yeryüzü kaynakları olarak da tarım ve orman ürünleri başta gelir. Dünyanın başlıca ürünleri:
i. Tarım Ürünleri,
ii. Petrol ve Doğalgaz,
iii. Kömür ve Madenler,
iv. Orman Ürünleri,
v. Su Ürünleri,
vi. Metal Ürünler,
vii. Canlı Hayvan,
viii. Sanayi Ürünleri,
ix. Kimyasal Ürünler,
x. Diğerleri.
6.4.2. Ulaşım
Malların üretim yerinden limanlara ulaşımı çok önemlidir. Bu ulaşım, çoğunlukla demiryolu, iç suyolu ve karayolu ile gerçekleşmektedir. Üretim yeri ile liman arasındaki mesafe ve bağlantı yolu önem arz eder. Limanların deniz ve kara arasındaki ulaşım bağlantıları etkin ve akıcı olmalıdır. Özellikle karayolları, demiryolları ve iç suyolları ile kesintisiz bağlantıların ürün çıkışları, limanlar için çok önem taşır.
6.5. Deniz Taşımacılığı
Büyük bir ivme kazanan küreselleşme, azalan ticari engeller ve gittikçe artan hareketli işgücü sayesinde, deniz ulaşım ve nakliye sektörleri, büyüme grafiği çizmektedir. Hizmetlerini farklı alanlara kaydırarak genişleten ulaşım şirketleri ve nakliye hizmeti sağlayıcıları, tedarik zincirlerini de yönetme imkânı bulmuştur.
Dünya geliştikçe ham madde ve pazarın yakınlığı önemli hale geldiği, bunun da dünya ekonomisi ve taşımacılık yollarına kadar pek çok şeyin şekillenmesinde rol oynadığı görülür. Demir cevheri, hububat, çelik, çimento, kömür ve bakır gibi sanayi üretiminde kullanılan metal ve ham maddeler deniz taşımacılığı yoluyla her gün birçok ayrı rotadaki gemilerle taşınmaktadır. Dünya ticareti, bir ülkenin belirli düzeyde ürettiklerini satması ya da eksikliğini duyduğu şeyleri satın alması, uluslararası ticari ilişkilere dayanır. Bir ülkenin sadece kendi üretim ve kaynaklarına dayanarak kalkınamadığı-ilerleyemediği görülür. (5)
Deniz taşımacılığı, dünya ticaretine çok yakından bağlıdır. Ticaretin iyi olduğu dönemlerde, gemilerle taşınan yük miktarı ve kârlılık oranı artar. (6)
6.6 Dış Ticaret
Alıcı ve satıcının ülkeleri farklı olduğunda, buna dış ticaret, uluslararası ticaret veya sınır ötesi ticaret denir. Dış ticarette, iç ticarette olmayan bazı riskler bulunur. Döviz riski, politik risk, ülke riski, transfer riski vb. Ülkelerarasında mal hareketlerinin yapılmasını gerektiren dış ticaret, uluslararası ticaret kurallarına göre yapılır Uluslararası ticaret temel olarak üç şekilde icra edilir. Bunlar:
i. Mal Mukabili,
ii. Vesaik Mukabili,
iii. Akreditif,
Olarak adlandırılır.
6.7. İhracat
İhracat, tamamen ya da kısmen ulusal ekonomi tarafından üretilmiş olan malların gümrük kapılarından fiili çıkışının yapılmasıdır. Bu genel olarak bir bedel karşılığında yurtdışına satılması işlemi olarak tanımlanır. İhracat, ulusal ekonomiden fiziki mal çıkışı anlamı taşırken, ulusal ekonomiye yabancı ya da ulusal para cinsinden nakit girişi anlamına da gelir. (7)
6.7.1. İhracat İzni
Ülkelerde üretilen ürünlerin bazılarına, ihracat için ön izin alınması gereken durumlar mevcuttur. Bunlar genellikle, silah ve mühimmat, uyuşturucu kimyasal ürünler, tehlikeli atıklar, canlı hayvanlar vb. ürünlerdir. Bu ürünlerin ihraç edilmesi için yetkili otoritelerden, önce izin alınmak suretiyle mal ihracatı yapılabilir.
6.7.2. İhracatı Yasak Mallar
Bazı ürünlerin ihracı yasak olan mallar da vardır. Bunların başında, kültür varlıkları gelir. Uluslararası anlaşmalara göre bu varlıkların ihracı ve el değiştirmesi men edilmiştir. Bu varlıklar, sergilenmek amacıyla denizyoluyla taşıma yapılabilir.
6.8 Gemi Acenteleri ve Görevleri
Dünya ticaretinin mal çıkış limanlarında gemi acentelerinin önemli görevleri vardır. Gemi acenteleri, her zaman kendilerini liman acentesi olarak atayanın hak ve menfaatlerini korumakla yükümlüdür. Liman Acentelerinin, atayanının talimatlarını etkin ve hızlı biçimde uygulaması, geminin gereksinimlerini ve isteklerini ticari çıkarlara uygun olarak yerine getirmesi ve özen göstermesi görevleri arasındadır.
Dünyada ‘tanınan’ başlıca ürünlerden bahsedildiğinde, liman acenteleri ürünün hangi ülkede üretildiğini, bunun verimlilik ve ihtiyaç duyulan ülkeler tarafından ithal edildiğini bilmesi önemlidir. Bu düşünceye sahip bir liman acentesi, liman idaresiyle işbirliği içinde olmalıdır. İşbirliği içinde bulunan liman acenteleri, hiçbir zaman faaliyet alanı dışında kalmaz. Yeni ticari faaliyetleri geliştirmek için yapıcı düşünce içinde olması gerekir.
İhraç konusu ürüne göre işlemlerin yapılması konusunda liman acentelerine önemli görevler düşer. Dünya Ticaret Örgütü (WTO) (8) tarafından belirlenen kurallar, Dünya Gümrük Örgütü (WCO) (9)tarafından uygulanır. İhraç edilen bazı ürünlere kalite belgesi, bitki sağlık sertifikası, hayvansal ürünlerin sağlık sertifikası ve bazı ürünlerde istenen analiz raporu vb mal çıkış limanında yetkili otoriteler tarafından tanzim edilmiş belgeler alınarak taşıma yapan gemiye verilir. Bazı ürünler için ihracatın yapılacağı ülkeye göre ikili anlaşmalar çerçevesinde belgeler tanzim edilerek gemiye verilir. Bu belgeler olmadan taşıma yapan gemiye karasularına giriş izni dahi verilmemektedir.
6.8.1. İhbarlar
Gemi acenteleri, taşıyan tarafından liman acentesi olarak atandığında, geminin geliş ihbarlarını, navlun sözleşmesi hükümleri gereğince yükleyici ve ilgili kuruluşlara düzenli olarak yapmalıdır. Geminin limana gelişinde yine kurallar gereği gecikmeksizin hazırlık mektubu, (NOR)(10) vermelidir.
6.8.2. Gemi Kaptanı ile Mutabakat Sağlama
Gemi acenteleri, geminin gelişinde gemi kaptanına yüklenecek yük hakkında bilgi vermeli ve gemi ambarlarının kapasitesini, ilk yüklemenin hangi ambardan başlayacağını öğrenmelidir.
6,8.3. Gemi Acentesi Tarafından Tanzim Edilen Belgeler
Gemi acentelerinin görevleri arasında, gemiye yüklenen yükle ilgili kurallar gereği tanzim
etmesi gereken belgeler vardır. Bunlar:
a. Yükleme Ordinosu (Mate’s Receipt)
Liman acentesi, malın yükleyicisi veya ihracatçısından detaylı bilgi aldıktan sonra ilk iş olarak “Yükleme Ordinosu” tanzim ederek yükleyiciye vermelidir.
b. Olaylar Çizelgesi (Statement of Facts)
Malın yüklenmesi sırasında meydana gelen olayları, gemi kaptanıyla mutabakat sağlamak suretiyle, gemi jurnaline uygun olarak “Olaylar Çizelgesi” tanzim etmeli ve ilgililere imzalatmalıdır.
c. Konşimento (Bill of Lading)
Gemi acenteleri, yüklenen mal ile ilgili, taşıyanın yapmış olduğu Navlun Sözleşmesi şartlarına uygun olarak, taşıyanın muvafakatini almak şartıyla “Konşimento” tanzim etmelidir.
6.8.4. Gemiye Verilecek Dokümanlar
Gemi acentelerinin dikkat edecekleri konulardan biri de, ihracatta kullanılan uluslararası dokümanlardır. Bunların başında Konşimento gelir. Taşınan malın cins ve nevi’ne göre menşe şahadetnamesi, sertifikalar, gözetim ve analiz raporları, ikili anlaşmalar çerçevesinde yapılan ihracatlara ait belgeler olarak devam eder.
6.8.5. Sonuç
Yük çıkışı limanlarında bulunan gemi acenteleri, ülkelerinden dünyanın bir ucuna taşınan yüklerin mevsimler itibariyle üretim ve sevkiyat miktarlarını bilmelidirler. Bu bilgilere sahip gemi acenteleri, kendi ülkesinde çıkan bir ürünün, daha başka ülkeye satılmasına imkân yaratabilir. Gemi acenteleri, denizyoluyla taşınabilen yüklerin menşeleriyle ilgili iyi bir temel bilgiye sahip olmalıdır.
Açıklamalar :
1. E.Z.Ökte YMHHD Amaçları, İlkeleri, Hedefleri Eseri S.403 İstanbul 2003
2. Kadir Yaşargün “Evrensel Değer Teorisyeni 2” 28.8.2008 (Nano teknoloji ve üretimi, nükleer teknoloji aracılığı ile üretilen mallar, evrensel mallara en çarpıcı örneklerdir.)
3. A.G.E.
4. Mahan, Alfred Thayer. Deniz Gücünün Tarih Üzerine Etkisi s.52 Q-Matris Yayını 2003
5. Dr. Sıtkı Ustaoğlu LSE Seminer Bildirisi
6. Kadir Yaşargün A.G.E.
7. Dış Ticarette Mal Hareketleri Md. 1 İhracat Tanımı
8. WTO World Trade Organization
9. WCO, World Customs Organization
10. NOR Notice of Readines
Ruhi Duman
Bostancı, 17 Haziran