Aylık Yazı Dizileri

İşgücü ve Sorunları

4. Giriş

Çalışma hayatı, bireylerin üretim sürecine katılarak oluşturdukları bir varlık alanıdır. Bireyler emeklerini, becerilerini, uzmanlıklarını, bilgilerini, deneylerini, kamu veya özel işletmelerin mal, hizmet, bilgi ve teknoloji üretimlerine katarak çalışma hayatı içinde yer alırlar ve topluca çalışma hayatının “işgücünü” meydana getirirler.

Çalışma hayatının kendine özgü nitelikleri, özellikleri, kuralları vardır. Toplumu başta iktisadi hayatı olmak üzere sosyal, kültürel, teknolojik ve siyasi yönden etkileyecek, yönlendirecek bir güce sahiptir. Çalışma hayatı, milli güç unsurları içinde diğer bütün unsurları harekete geçirici, geliştirici, verimli kılıcı ve milli hedeflere ulaşmada bütünleyici rol oynar.

Çalışma hayatının, insan hak ve özgürlükleri temeli üzerinde, adil, istikrarlı, güçlü ve gelişmeye uygun şekilde devamını hukuk düzeni sağlar. Hukuk düzeninin bu görevini yerine getirebilmesi ise, çalışma hayatının bütün özelliklerini, niteliklerini dikkate almasına, Kamu-Özel Sektör-İşçiler arasında devamlı uzlaşmaya, dayanışma ve imkân ve kanallarını açık ve hazır bulundurmasına ve nihayet sürekli çalışma ve barışını gerçekleştirecek şartları öngörerek kurallaştırılmasına bağlıdır. ⁽¹⁾

4.1 İşgücü

İktisat Politikası’nın en önemli araçlarından biri “İşgücü”dür. Toplumda hazır bulunan işgücünün toplumun ihtiyaç ve beklentileri doğrultusunda harekete geçilerek üretim sürecine etkin ve verimli bir şekilde katılmasının, yönlendirilmesinin sağlanmasıdır.

İşgücü, sermaye, doğal kaynaklar, bilgi ve teknolojinin toplumun ihtiyaç ve beklentileri doğrultusunda tam, doğru, kesintisiz ve kendisini sürekli yenileme imkân ve şartları hazırlanarak, üretim sürecine etkin ve verimli şekilde katılmasının, yönlendirilmesinin sağlanmasıdır.

4.1.1 Çalışma

İnsanoğlu, yaşamlarını sürdürebilmek, neslini devam ettirebilmek için çalışmak zorundadır. Çalışan ve çalışabilir durumda olan insanlar, bir ülkenin işgücünü oluşturur. Çalışma hayatı, emek ve sermaye gücünü ortaya koyar. Ülkenin sosyal ve iktisadi gelişmesini, dayanışmasını, paylaşma duygusunu, düşünce ve ahlakın varlığını sağlar.

Çalışma hayatı bir bütündür. Üretime katılan emek kadar sermaye, doğal kaynaklar, bilgi ve teknolojide değerli, dokunulmaz ve kutsaldır. Üretime katılanların doğal ve doğal olmayan risklere karşı korunmasını, uğranılan kayıpların tam veya belirli ölçülerle çalışmaların karşılanmasını kapsar.

4.1.2 Çalışma Koşulları

Çalışma kalitesi ve istihdam geniş bir alandır: Sağlık ve refah, iş güvencesi ve mesleki yollar, becerilerin geliştirilmesi ve iş yaşamıyla iş dışı yaşam arasındaki denge önemli yer tutar. Bu nedenle, iş konumlarından, çalışma düzenine (işlerin içeriği ve yapılması), çalışma zamanı (süre ve yönetim), ücret düzeyleri, bilgilendirme ve danışma biçimleri ve özellikle de sağlık olmak üzere çalışanların karşılaştığı sorunlardan oluşan kapsamlı listelerden oluşur.

4.1.3 İnsangücü Verimliliği

Verimlilikle milli gelir arasındaki doğru orantı, insangücü kullanımında verimlilik olgusu, dünyadaki sanayi ilişkilerinde en önemli ekonomik etmenler arasında addedilmektedir. Verimliliğe katkısı bakımından diğer ekonomik etmenlerden daha fazla öne çıkmaktadır. Çünkü insanın sibernetik yapısı itibariyle verimlilik artırma tekniklerine artan katkılarla cevap vermedeki enginliğidir.  ⁽²⁾  

Ekonominin enbüyük girdisi olan insangücünü oluşturan, özellikleri itibariyle birbirinden oldukça farklı personeli bir yönetsel çatı altında tek hedef yönünde birleştirip uyumlu şekilde çalıştırılması esastır. İnsangücünü planlama esnasında, iş için uygun insangücünün, uygun zaman ve mahalde kullanımını temin etmek, gerektiğinde eğitimlerle destekleyerek verimli sonucu almaya çalışmaktır.

4.2 İşgücü ve Eğitim

Dünyada, işgücünün üçte biri eğitimsiz olarak belirlenmiştir. İşgücü eğitimi, yalnızca okulların sorunu değil, firmaların ana sorunları arasındadır ve ekonominin çarkı bilgi ile döndürülmektedir.   

4.2.1 Bilgi İşçisi

Bilgi işçisi, çok daha fazla eğitime muhtaçtır. Bilgi işçisi adayların işle ilgili eğitime ihtiyacı vardır ve eğitim de işletmede başlar. İşletmeye girinceye kadar üniversite dâhil olmak üzere kişinin almış olduğu eğitim, mesleki olmaktan daha çok genel niteliklidir. Şirketler işgörenlerine özellikle işe yeni alınanlara mesleki nitelik kazandırabilmek amacıyla kaynak ayırmalıdır. İşe alıştırma eğitimi diye ifade edilen “oryantasyon eğitimi” verilmesi çok önem taşır.

4.2.2 Bilgi Ekonomisi

Bilgi ekonomisi, bilginin elde edilmesi, işlenmesi ve ekonomiye dönüştürülmesidir. Bu üç temel süreç, bilginin işlenmesini, elde edilmesini, dağıtımını ve iletişimini sağlayan araç ve gereç sistemlerinden oluşur. Fiziksel araçlarla birlikte, insan yardımıyla bütün süreci kontrol eden yazılım sistemleri sayesinde işler ve kayda geçer. Bu doğrultuda ürün ve hizmetlerin en önemli özelliği, bilginin temel üretim faktörü olarak ön plana çıkmasıdır. Ayrıca bilgi ve bilgi ekonomisi sektörlerinde beşeri, fiziksel ve bilgi sermayelerini güçlü bir şekilde birleştiren bir rol üstlenir.

Bilgi ekonomisi, bilginin üretilmesinin yanı sıra kullanılması ve yayılmasına dayalı bir ekonomidir. İşletmelerin ve ulusal ekonominin başarısı, bilginin üretilmesinin yanı sıra bilginin ele geçirilmesi, içselleştirilmesi ve etkin bir şekilde kullanılabilmesine bağlıdır.

Bu ekonomi, yenilik ve yaratıcılığın hâkim olduğu bir yapıyı gözler önüne serer. Ayrıca bilgi ekonomisi bilgi temelleri üzerine kurulan bir ekonomidir. Bilgi ekonomisinin en önemli unsurlardan biri de bilgi ve iletişim teknolojileridir. Bu teknolojiler sayesinde bireyler, kamu kurumlar ve işletmeleriyle daha etkin bir iletişim kurabilmekte ve bundan dolayı işlem maliyeti de azalmaktadır.

Bilgi ekonomisinin diğer önemli bir unsuru da bilgi işçileridir. Bilgi işçileri hem bilginin üretilmesinde hem de bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesinde ve kullanılmasında anahtar rolü üstlenirler  ⁽³⁾

4.3 Deniz Taşımacılığı

Uluslararası Denizcilik Örgütü’nün IMO, ⁽⁴⁾ Deniz Güvenlik Komitesi, Uluslararası Denizde Can Güvenliği Anlaşması’nın SOLAS ⁽⁵⁾  bazı fasıllarında, denizde güvenliği artırmaya yönelik önemli kararlar alarak uygulamaya koydu. Bu kararlar, taraf devletlerce uygulanmasının deniz güvenliğinin artırılması, gemide ve kıyıda yer alan çalışmaların korunmasına yöneliktir. Bu konuda Deniz Güvenlik Komitesi teknik işbirliği bölümü, Dünya İşçi Örgütü WFTU, ⁽⁶⁾ Dünya Gümrük Örgütü WCO ⁽⁷⁾ ve Uluslararası Çalışma Örgütü ILO ⁽⁸⁾ ile işbirliği çalışmaları yapıldı.

Yapılan bu çalışmalarda, ticari gemilerin cinsi, tipi, özellikleri, SOLAS kurallarına uygun hale getirilmesi, gemilerin seyir, yanaşma, yükleme, istifleme, taşıma, boşaltma şekil ve şartları, gemide çalışanların görev ve sorumlulukları, donatanın, işleteninin, kiracının görev ve sorumlulukları ile limanlarda gemilere hizmet verenlerin görev ve sorumlulukları belirlendi. Bütün bunların tümü, “Deniz İşgücünün” çalışma şekil ve şartlarını meydana getirdi.  

4.3.1 Denizde İşgücünün Belirlenmesi

Gemide hizmet gören “gemiadamlarının” çalışma koşullarıyla ilgili, Uluslararası Denizcilik İşverenler Birliği’nin üst kuruluşu olan Uluslararası Denizcilik Federasyonu ISF ⁽⁹⁾ ile uluslararası gemiadamı sendikalarının üst kuruluşu Uluslararası Nakliye İşçileri Federasyonu ITF ⁽¹⁰⁾  arasında yapılan müzakereler sonucu, işgücü ve çalışma şartları belirlenir. Belirlenen bu kurallar, gemideki iş kazalarında mesuliyet ve tazminat konularından, gemiadamlarına uygulanacak kurallara kadar olan şartları ele alır.

Ayrıca Uluslararası Çalışma Örgütü’nün ILO 1920'den bu yana çıkardığı, denizcilikle ilgili birçok anlaşmanın bugünün şartlarına uymayan kısımlarının değiştirilmesi konusunda ISF ve ITF ortak çalışma yürütür. Çalışmalar sonuçlandığında ILO'ya ortak öneriler raporu sunulur. Öneriler, ILO İdare Konseyince kabul edildiği takdirde, ILO Denizcilik Komitesi toplanır ve ILO Denizcilik Konferanslarında görüşülmek üzere gündeme alınır.

4.3.1 Denizde İşgücü

Denizde işgücünün kendine özgü nitelikleri, özellikleri ve kuralları vardır. Bu kurallar, Uluslararası Deniz Hukuku ve bu hukuka ek olarak, Birleşmiş Milletler BM Uluslararası Denizcilik Örgütü IMO, Uluslararası Çalışma Örgütü ILO Dünya Ticaret Örgütü WTO, ⁽¹¹⁾ Dünya Gümrük Örgütü WCO, Uluslararası Deniz Ticaret Odası ICS ⁽¹²⁾ ve Dünya İşçi Örgütü WFTU ile yapılan anlaşmalar çerçevesinde deniz taşımacılığı ticareti yapılmaktadır.

Uluslararası bir faaliyet alanı olan denizcilik sektörü, kuralları sürekli yenilenen dinamik bir sektördür. Son derece teknik bilgi gerektiren, iş üzerinde eğitimle teorik eğitimin eş zamanlı yürütülmesiyle öğretilebilir.

Denizde işgücü elde etmek uzun vadelidir. Bunun sebebi, vasıflı eleman yetiştirmek için gerekecek sürenin uzunluğudur. Gemi güverte ve makine zabitlerinin, gemi işletme ve inşaiye mühendislerinin yetişebilmesi, eğitilebilmesi için üniversitelerde bölümlerin olması gerekir. Ülkemizde denizcilik bölümü bulunan üniversiteler bu ihtiyacı giderememektedir. Diğer üniversitelerde de denizcilik bölümlerinin açılmasına ihtiyaç vardır. Deniz işgücü hacmiyle üniversitelerden mezun olanların sayısı dengeyi sağlamamaktadır.

4.3.2. Nitelikli İşgücü ve Ekonomi

İnsan gücünün ekonomiye olan katkısının eğitim dönemi ve okul sonrasından itibaren yükselen bir trende sahip olacağı öngörülür. İnsangücü arzının belirli sahalarda bir fazlaya sahip oluşu, diğer bazı sahalarda ise, bir açıkla karşılaşılması, birçok ülkenin karşı karşıya bulunduğu bir sorundur.

İnsan gücü kaynaklarının gelişmesine nitelik ve nicelik artışına rağmen, ihtisaslaşmış aydına olan talep hızla yükselmiş ve buna paralel olarak istihdam imkânları da artmıştır. Nitelik ve nicelik bakımından yeterli hale gelen ve kalkınmaya en uygun katkıda bulunacak insangücünün, ayni zamanda, ekonominin ihtiyaç duyduğu sahalarda bulunması da şarttır.

İnsan gücünün, ihtisasının dışına çıkmaksızın başka bir iş ve işyerinde verimli çalışabilmelidir. Beşeri kapitalin beşeri oluşu, insanla birlikte bir anlam taşıması ve insanla birlikte var oluşudur. Beşeri kapital insanın bir parçasıdır. Beşeridir; çünkü insanla birlikte bir değer ve anlam taşımaktadır. Kapital oluşu ise, gelecekte düşünülen çeşitli tatmin ve isteklerin gerçekleşmesini sağlayacak bir kaynak oluşundandır.

4.4 Denizde İşgücü Sorunları

Denizcilik alanında çalışma hayatının birçok sorunları vardır. Bu sorunlar, ulusal sorunlar olduğu kadar uluslararasında meydana gelen sorunları da içerir. Bazı ülke limanlarında konulan katı kurallar, Liman Devleti Kontrolü, Rıhtım İşçileri Federasyonu, Uluslararası Taşıma İşçileri Federasyonu, Çevre Güvenliği ve kirliliği vb. diğer kuruluşların kendi koşullarına göre, kısıtlayıcı kurallarını işletmesi sorunlar yaratmaktadır.

4.4.1 Liman Devleti Kontrolü Sorunları

Gemilerde yapılan liman devleti kontrolü, uluslararası kurallara göre sefer yapan ve bayrak devleti tarafından sertifikalandırılan gemilerin, başka bir bayrak devleti limanında yetkilendirdiği sörveyörler tarafından kontrol edilmesidir.

Bazı ülke limanlarında, Liman Devleti Kontrolü tarafından yapılan denetimlerde, IMO tarafından yeni değiştirilen kuralların belirlediği yayınların, gemide bulunan kitaba işlenmemiş olması, gelişmekte olan devletler tarafından verilen yeterlilik belgelerine itibar edilmemesi veya ticari açıdan ülkelerinden mal satışının yapılması gibi nedenlerden dolayı gemilerin seferi geciktirilmektedir.  

4.4.2 Liman İşçileri Sorunları

Bazı ülkelerde rıhtım işçileri sendikası çok güçlü ve zorbacıdır. Bir gemi yükünün boşaltmasında, ambar kapaklarının açılması, yükün tahliyesinden sonra yeniden yükleme yapmak istemesinde, ambar temizliği ve sonraki yüklemeye hazır duruma getirilmesinde çok yüksek ücret uygulanmaktadır. Bu nedenle o ülkeye giden gemiler, çoğunlukla böyle bir sıkıntıya girmekte ve sorun yaşamaktadırlar.

4.4.3 Uluslararası Taşıma İşçileri Federasyonu ITF Sorunlar

Geminin sefer rotası kapsamı içinde bulunan, siyasi yönden kısıtlayıcı etmenlerden çok işgücüne yönelik tedbirler almış ülkeler bulunmaktadır. Bunların başında ITF olarak bilinen Uluslararası Taşıma İşçileri Federasyonu gelir ve bu federasyonun bazı ülkelerde güçlü merkezleri vardır. Bu, birçok ulusal taşıma sendikalarının bağlı olduğu uluslararası bir örgüttür. İlk başta gemiadamları ücretlerinin ve çalışma koşullarının belirli düzeylerde tutulması amacıyla kurulmuştur. Ancak,  donatanları yüksek ücret uygulayan ülkelerden personel çalıştırma yerine, düşük ücret uygulayan ülkelerden gemiadamlarının işe alınması üzerinde yoğunlaşmaya yöneltmiştir.

ITF, kendi çalışma şartlarını koymuş ve donatanların da bu şartlara uluslararası düzeyde uymasını istemektedir. Genel olarak ITF, ‘elverişli bayrak’ “kolay bayrak” denilen (örneğin Panama veya Liberya) bayrağı taşıyan gemilerdeki mürettebatın çalışma şartlarının çoğunlukla, ITF’in koyduğu standartların altında olduğu iddia edilmekte ve bu gemilerle uğraşmaktadır.

“Elverişli Bayrak” olarak nitelendirilen ülkelerin bayrağını taşıyan gemilerin mürettebatı, yerel sendikalarla da desteklenmektedir. ITF kuralları, “mürettebatın hak ettiği ‘eski maaşların ödenmesi’ dâhil ücretler ve çalışma koşulları, ITF şartlarının düzeyine çıkarılıncaya kadar” gemileri tutma yetkisine sahiptir. Bu yüzden, elverişli bayrak taşıyan gemiler için bazı ülkeler sakıncalı bulunmaktadır.

4.4.4 Çevre Kirliliği Sorunları

Gemilerden kaynaklanan deniz kirliliği, niteliği gereği uluslararası bir sorundur. Gemilerin denizleri kirletmesini önlemek amacıyla imzalanan sözleşmelerin başında “Denizlerin Gemiler Tarafından Kirletilmesinin Önlenmesi Hakkında Uluslararası Sözleşme” MARPOL ⁽¹³⁾ gelmektedir. Uluslararası Denizcilik Örgütü IMO tarafından hazırlanan bu Sözleşmenin iki temel amacı; denizlerin petrol, zehirli sıvılar, ambalajlı zararlı maddeler, pis sular ve çöpler ile kasıtlı kirletilmesinin önlenmesi ve gemilerin neden olduğu kaza sonucu doğabilecek deniz kirlenmesinin en aza indirilmesidir. Bu amaçların gerçekleştirilmesi için ülkelerin gemilerin sevk ve idaresinde her türlü teknik ve yönetsel önlemi almaları, liman ve kıyı tesisleri ile ekiplerini hazırlamaları, gerekli kurumsal yapılanma ile mevzuat eksikliklerini tamamlamaları gerekir.

Kirliliğin tespitinin ertesinde cezai kovuşturmaya başlanarak en kısa sürede yaptırım uygulanması, gemilerin gecikmesine meydan vermeden ceza verilmesi açısından son derece önemli bir husustur. Ülkelerin ceza sisteminden ya da uygulamalarından kaynaklanan bu tip gecikmelerin varlığı, deniz ticareti üzerinde olumsuz etkiler yaratabildiği gibi gereksiz yere bekletilen gemi öngörülen cezadan daha fazla maliyete katlanmak zorunda kalmaktadır.

4.4.5 Gümrük Sorunları

Bazı ülkelerde gemi ile taşınan yük veya konteyner içindeki yükten manifesto beyanına göre vasıf, mahiyet veya adet itibariyle değişik çıkmasından dolayı sorunlar çıkmaktadır. Bu konular, Lahey Visby ve Hamburg Kuralları’nda açık olarak yükleyicinin sorumluluğunda olduğu belirtilmesine rağmen, taşıyanı ve ona izafeten gemi acenteleri sorumlu tutulmaktadır.  

4.5 Gemi Acentelerinin İşgücünü Etkileyen Sorunları

Deniz taşımacılığı konusunda en önemli sıkıntı gemi acentelerine yüklenmiştir. Ülke limanlarına gelen gemilerin karşılaştığı her türlü sorunlar gemi sahibi, işleticisi, kiracısı veya kısaca taşıyana izafeten gemi acentelerine yüklenmiştir. Bu sorunlar, bir gemi acentesinde işgücü açısından genişçe yer tutmaktadır. Bunlar:

·                                 Geminin ihbarları,

·                                 Yükleyici ve alıcılar,

·                                 Taşıyanın talimatları,

·                                 Gemi mürettebatı ve sorunları,

·                                 Geminin ihtiyaçları,

·                                 Hava koşulları,

·                                 Geminin rıhtım veya iskelelere yanaşması ve kalkması,

·                                 Gümrük sorunları,

·                                 Bakım ve tutumu,

·                                 Çevre sorunları,

gibi birçok sorunlarla karşılaşmaktadır. Bütün bunların karşılanması ve işin gerçekleşmesi yetişmiş insangücü ile yapılmaktadır.

Gemi acenteleri, tüm sektörlerin içinde işgücü elde edilmesi bakımından her yönüyle ileri seviyelerde olanların başında gelir. Ulusal ve uluslararası hukuk, sözleşme ve diğer kuralları bilen, taşıyanı ve yük sahiplerini aydınlatan, işgücü konusunda yeterli bilgi ve beceri sahibidirler.

Açıklamalar                           :

1.)    E.Z.Ökte, Çalışma Hayatı YMHHD yayını 2003 s. 458

2.)    Şevket Tezel, Makale, Verimli İstihdamın Sağlanmasında Çağdaş İnsangücü Planlamasının Önem ve Esasları S.1

3.)    İsmail Kurt, Değişen Dünyada Türkiye’nin Önemi. Bursa Uludağ Üniversitesi Kültür Sanat Kurulu Yayınları 2004 S. 208

4.)    IMO, International Maritime Organization,

5.)    SOLAS, International Convention for the Safety of Life at Sea

6.)     WFTU, World Federation of Trade Unions,

7.)    WCO, World Customs Organization

8.)    ILO, International Labour Organization

9.)    ISF, International Shipping Federation

10.)  ITF,  International Transport Workers’ Federation  

11.)  WTO, World Trade Organization

12.)  ICS, International Chamber of Shipping,

13.)  MARPOL, Marine Pollution Convention,

Ruhi Duman 

Bostancı,8 Mart 2009